'Oku matu'aki mahu'inga ke tau ki'i tu'u si'i 'o fakaongo ki he fiema'u 'a hotau sino, 'atamai mo e laumālie foki. 'Oku 'ikai ko ha uki eni ke tau siokita, ka ko e fakamanatu 'a e mahu'inga ke tau tokangaekina kitautolu (self-care). Mahino pē 'oku kouna kitautolu ke mu'a 'etau tokanga ki he kakai kehe, pea ko e me'a lelei ke fai pehē. Ka 'o ka 'ikai ke tau mo'ui lelei, pea 'e faingata'a ke tau 'aonga ki ha kakai kehe.
'Oku tau feto'oaki foki he taimi lahi e mo'ui mateaki li'oa, ngāue 'osikiavelenga mo e ta'etokanga ki he mo'ui. Ko e me'a lelei ke li'oa kae'oua 'e fai ke ta'e'aonga. Ko e me'a lelei ke fai hotau tukuingata 'i ha fatongia, kae 'oua na'a ngalo 'oku fiema'u ha sino mo ha 'atamai 'oku mālohi ke fakahoko 'aki.
'Oku 'ikai kovi ke 'ai pē mo 'oange ki hotau sino, 'atamai mo e laumālie ha mālōlō. He 'oku 'oange 'e he mālōlō lelei 'a e faingamālie ke fakafo'ou mo tānaki ha ivi 'oku lahi ange ke hoko atu 'aki 'a e mo'ui mo e ngāue.
'Oku 'ikai foki ke tau fa'a tokanga ki he mālōlō lelei 'oku fiema'u 'e hotau 'atamai mo e loto. 'Oku tau 'i he kuonga 'oku mo'ua hotau tokolahi he alanga fokoutua ko e puputu'u (stress). Ka 'oku 'ikai ke tau fa'a tali foki ke lau 'oku tau mo'ua ai. 'Oku fiema'u 'aupito ke faito'o 'a e alanga fokoutua ko eni he ka 'ikai te ne uesia 'a e ngaahi 'ōkani mahu'inga (vital organs) 'oku nau tauhi 'etau mo'ui.
Ka 'ikai ma'u 'e he 'atamai mo e loto ha nonga, 'oku 'ikai ke ma'u 'e he sino 'a e mālōlō 'oku ne fiema'u. Ka 'ikai ke ke ma'u ha mohe lelei 'i he po'uli 'oku 'ikai kakato ho ivi ke fakahoko ho'o ngāue he lolotonga 'a e 'aho.
Fakapapau'i 'oku ke ma'u ha mālōlō fe'unga, he na'a mo Sīsū na'e pau ke ne mavahe mei he kakai mo e kau ako "'o fakaekinautolu" ke kumi ha ivi ke fai'aki 'a e ngāue. He na'a mo e 'Otua, na'e pau ke ne tuku mavahe ha 'aho ke mālōlō ai (Sāpate). He'ikai ke tau 'osiki e ngaahi fatongia, ka 'i he'etau mālōlō 'oku tau fakamo'oni ai 'oku 'ikai ko ha kau pōpula kitautolu ka ko e kakai 'oku tau'atāina ke fakahoko 'a e ngāue 'oku 'aonga mo paotoloaki mo'ui foki.
Tauange ke mou ma'u kotoa pē ha 'aho mālōlō lelei (Auckland Day).
" KO 'ETAU FO'I MA KI HE 'AHO NI TOKONAKI 2 SIULAI 2022."
1 PITA 3:8 - 16.
" Ka mou 'ai ke tapuha 'a Kalaisi 'i homou loto ko e 'Eiki pe ia, 'o mou 'osi teu aipe ke fai ha fakamatala kiate ia fuape te ne 'eke kiate kimoutolu 'a e 'uhinga 'o e 'amanaki 'oku mou ma'u, kae fai 'i he angavaivai, mo e tailiili, kuo 'ata'ataa ho mou konisenisi." V15
" TEUTEU KE KE FAKAMATALA'I 'A E 'UHINGA HO'O 'AMANAKI LELEI, NEONGO HO'O MO'UI FAINGATA'IA."
Ko e Ta'u 'eni 'e 24 'eku pole ke u Muimui ki he 'Eiki pea kapau te u fai ha ki'i Fakama'opo'opo ki he tu'unga 'eku ma'u e Fiemalie mo e Nonga ki he'eku Mo'ui Fakatu'asino pea te u pehe: " 95% 'EKU MO'UI FAKA'AHO KO E MAMAHI PE MO E FAINGATA'A'IA." " 5% KO E FIEMALIE MO E NONGA." Ka ki hoku LAUMALIE Mo e Nonga Fiemalie 'oku ne MA'U 100%.
Ko e fo'i Fakamatala 'oku ou fai 'oku 'ikai ngata pe he Fanongo mo hono Lau 'ehe Kakai 'i he tohi ni, Ka 'oku nau toe FAKA'EMENI mai ko e MO'ONI ia 'oku nau Sio FAKA'AHO ai 'i he Vaa'ihala Fononga 'oku te Fononga ai. Pea ko ia ai KUOPAU KE 'IAI E FIFILI, pea 'e 'iai mo e Ngaahi FAKAFEHU'I, pea 'oku 'Uhinga mai e 'Aposetolo ki ai: " KE U MATEUTEU AI PE KE FAI HA FAKAMATALA KIATE IA FUAPE TE NE 'EKE KIATE AU 'A E 'UHINGA 'O E 'AMANAKI 'OKU OU MA'U..."
'Oku lisi mai 'e Pita ha ngaahi 'Elemeniti 'e 5 kuopau ke Faka'ulungaanga'i 'aki ha Fa'ahinga Kakai ko e Kau Kalisitiane, Kau Tui, Kau Muimui mo e Kau Tisaipale: 1) Fakafetaiaki 'o muimui ki he fo'i Taumu'a tatau 'o Uouongataha. 2) Kaunga Mamahi 'o loto ke tokoni'i ha Fiema'u 'a ha taha kehe. 3) Ko e 'Ofa, kuopau ke te fai ia ki ha taha pe 'o hange ko ha Tokoua, Tuofefine, Tuonga'ane Mo'oni. 4) Ongo'i Manava'ofa mo loto Fietokoni. 5) Ma'u e loto Fakavaivai mo Fakatokilalo.
Ko e ngaahi Naunau 'eni 'oku Fakateunga'aki 'a e Loto 'o e Tangata KUO TAPUHA MO'ONI 'A KALAISI 'I HE'ENE MO'UI. " KO FE 'OTUA? 'E ANGA FEFE 'ETE 'ILO'I 'OKU MO'ONI E 'OTUA? " Ko hai te ne Talamai ko e Tohitapu ko e Lahi Taha, Ma'olunga Taha, Mahu'inga Taha, Pau Taha pea Mo'oni Taha? " KE TALI E FEHU'I NI: Ko e 'Otua na'a ne Fekau mai hono 'Alo ko Sisu Kalaisi ko e LIVING EVIDENCE. Pea ko ia kotoa pe 'E TUI KI AI KUOPAU KE TAPUHA 'A SISU KALAISI 'I HONO LOTO, 'o hange ko Pita mo e Kau TISAIPALE 'i he 'Aho ko ia.
" FEFE 'A E 'AHO NI, KO HAI TE NAU HOKO KO E KAU FAKAMO'ONI? " Ko Au, mo Koe, mo Kinautolu kotoa pe NA'A NAU, pea 'OKU NAU, pea TE NAU HOKO 'O TEU'I KE NAU FAI E FAKAMATALA KIATE KINAUTOLU TE NAU 'EKE 'A E 'UHINGA: 'Etau Mamahi pe mo Mo'ui Faingata'a'ia. 'Etau Masiva pe mo Mo'ui Tukuhausia. 'Etau Fehi'anekina'i pe mo Ngaohikovia. 'Etau Fiekaia pe mo Mokosia, " KA TAU NONGA PE MO E 'AMANAKI LELEI. KA TAU ANGAVAIVAI PE MO TAILIILI. KO E KAKAI KUO 'ATA'ATAA HO NAU KONISENISI.
Kapau kuo 'iai ha taha kuo OFO HE FU'U LILIU HO'O MO'UI, PEA NE FEHU'I, KUO KE LAVA 'O TALI? PEA KO E HA HO'O TALI? Te ke talaange ko e Faifekau koe? Te ke Talaange ko e Siasi Mo'oni pe taha 'oku ke kau ki ai? Te ke talaange 'oku ke lii lahi ho'o Misinale mo e Fakaafe? TE U TALAANGE 'OKU OU NGAUE LAHI KI HU'ATOLITOLI KI HE FANAU HOPOATE?
Maumau Taimi lahi! Ko ha fa'ahinga Tali ia ke u fai? Tali Fiepoto lahi mo Fielavame'a 'a e Vale ngangau ko au. Ko e Tali 'oku Fiema'u 'ehe 'Otua ko " KO SISU KALAISI KO E 'EIKI PE IA! " PEA 'OKU TAPUHA IA 'I HOKU LOTO. Tapu ke u TOTONGI E KOVI 'AKI HA KOVI, pe ko e LEA KOVI 'AKI HA LEA KOVI." V9 Pea Ta'ofi hoku 'ELELO mei he kovi, mo hoku LOUNGUTU mei he LEA KAKA mo e LOI. V10 Faka'ehi'ehi mei he Kovi, kae fai lelei. Pea kumi e Melino 'o Tuli ki ai. " HA E ME'A 'OKU TAU TULI HOLO HE 'AHO NI? " 'Ikai toe ha Palaku mo e Fakalielia hono TULI TAKAI holo 'aho mo e po.
Tokanga he ko e Ongo Fo'i Fofonga 'o e 'Eiki 'oku na Siofi e kau Ma'oni'oni, Pea Fakaongo hono Ongo Telinga ki he'enau Lotu. Ka ko hono FOTUNGA 'OKU NE HANGA KI HE KAU FAI KOVI." V12. 'E hanga atu hono Fotunga, pe 'e fakaongo atu hono telinga? " HE KO FE KAU MA'ONI'ONI? " 'A e kakai 'oku nau SUFFER he MAMAHI mo e FAINGATA'A KOE'UHI KO 'ENAU MAMAHI'I 'A E 'EIKI KO SISU KALAISI, PEA KUO TAPUHA 'I HE 'ENAU MO'UI.
FEFE KO E HE 'AHO NI? Fai leva ha'o Tukupa he 'Aho ni na'a ko e faingamalie faka'osi pe eni.
" TEUTEU MA'U PE KE KE FAKAMATALA'I 'A E 'UHINGA HO'O 'AMANAKI LELEI NEONGO E FIHITU'U 'A E FAINGATA'A."
We dont know what Jesus looks like, we don’t have picture of Jesus, God did that purposely so that we won’t be worshiping an image cause GOD is a spirit and it must be worship in spirit . #We cannot escape Jesus!
Hosea 3:1 "Pea folofola 'a Sihova kiate au, Toe 'alu 'o 'ofa'i ha fefine 'oku ai hano 'ofa'anga, ka kuone maumau 'ene alafia, 'o hange koe 'ofa'i 'e Sihova 'a 'Isileli, ka ka hanga kinautolu kihe ngaahi 'Otua kehe..." (to'o meihe 2017). *************************************************************************************************
Ko Oliver Cromwell koe taha he kau 'Eikitau anga fita'a he hisitolia 'o Pilitania. Na'e makehe pe 'ene founga taki 'ae taha pe 'ene lea mo 'ene tu'utu'uni pea pau ke angimui 'ae kau sotia. Tokua ne 'iai ha 'aho 'e taha ne talangata'a ai ha sotia ki he'ene angi peane tu'utu'uni ke fana'i 'i tu'a he taha 'oe ngaahi cathedral 'o Lonitoni. Ko e pongipongi koia naa'ne tu'utu'uni ke 'uluaki taa 'ae fafangu 'oe cathedral pea toki hilifaki 'ae tautea 'i tu'a. Ko e taimi na'e fusi ai 'ehe sotia 'ae maea 'oe fafangu ke taa, na'e 'ikai ongo e le'o ia 'oe fafangu. Na'e fekau 'e Cromwell 'ae sotia ke kaka he taua 'oe fafangu 'o vakai e fafangu pe koeha 'oku 'ikai ongo ai hono le'o. Kuopau ke tatali e tautea ke toki ongo e le'o 'oe fafangu. Na'e kaka hake 'ae sotia 'o matu'aki 'ohovale he'ene 'ilo'i ha fefine 'oku ne ha'i ia 'i loto he 'aofi 'oe fafangu. Koe taimi na'ane fusi ai e maea 'oe fafangu, 'oku alu atu pe 'ae 'elelo ia oe fafangu 'o taa he 'ulu 'oe fefine (puipuiange he moe fakatapu).
Na'e vete hifo 'ehe sotia 'ae fefineni meihe fafangu 'oku kei tau'aki pe 'ene manava. Peane 'eke ange kihe fefine pe koeha e 'uhinga ma'olunga na'ane ha'i ai ia he fafangu. Talaange 'ehe fefineni, "ko si'oku 'ofa'anga 'ae sotia 'oku teu ke fana'i, ifoange ke mole 'eku mo'ui kae mo'ui si'oku husepaniti", pea si'i malolo 'ae fefine. Na'e iku tu'utu'uni 'e Cromwell ke ta'ofi e tautea he'ene ma'ema'ekina kihe lotolahi 'ae fefineni ke li'aki mo'ui ma'a hono 'ofa'anga. Talu ai e tafoki a Cromwell 'o lea kihe kau sotia "Ka pehee fau ha li'aki mo'ui 'aha tangata ma'a hono fonua, 'e hoko e fonuani koe pule'anga tu'uloa."
Ko hotau folofola he 'ahoni he tohi 'ae Palofita ko Hosea. Koe paofita na'e mo'ui 'ihe kuonga 'oe ngaahi Tu'i 'e 4 'o 'Isileli 'aia ko 'Usaia, Siolame, 'Ahasi mo Hesekaia. Koe vaa'itaimi faingata'a lahi. Tafoki e ngaahi Tu'i 'o tauhi 'aitoli pea muimui ai moe kakai. Ngalulu fakapolitikale 'a 'Isileli he sipinga kovi 'ae kau taki. Fakautuutu e palopalema faka'ulungaanga he fonua 'oe tauhi 'aitoli moe situ'a 'ae kakai meihe 'Otua. Koe angahala fakalilifu 'o 'Isileli ko hono fakatonuhia'i 'oe mo'ui fe'auaki.
Koe talanoa malie eni mo matu'aki kehe hono natula. Fekau 'ehe 'Otua 'a Hosea koe palofita ke 'alu 'o mali mo Komela koe fefine fe'auaki. o hono fakasino 'oe natula angahala 'o 'Isileli, tokua 'oku hange ko Komela. Na'e 'ikai fa'a laua 'ae hola moe foki 'a Komela ki hono angamu'a kae tulimui pe 'a Hosea ke fakafoki ki 'api. Koe nofomali na'e keinanga'aki ae lo'imata moe fonu mamahi. Koe'uhi koha uaifi na'e liliu ngofua 'ene 'ofa 'ehe malohi 'oe angahala fe'auaki. Ka na'e fungani hake pea ngingila he talanoani 'ae husepaniti na'e kitaki pee mo 'ofa hono fuakava, faitotonu mo 'ikai maninia 'ene 'ofa mali moe felupe 'oe ki'i fanau.
Koe 'uhinga 'oe hingoa Hosea koe "fakamo'ui 'ae 'Otua" pe koe "fu'u ivi 'oe 'ofa kumi mai 'ae 'Otua". Koe 'uhinga 'oe hingoa Komela meihe motua'i lea Hepelu koe "fakangata pe "'OSI" pe motuhi". Koe taipe 'oe feinga 'ae tangata kene motuhi ia meihe 'Otua he'ene angahala. Na'e hange ha matemate 'a liku 'ae ki'i taimi ne nofo mai ai 'a Komela 'i 'api. 'Iai hona foha ko Sisilili moe 'ofefine 'e ua ko Loami mo Loluhama. Taumaiaa ke 'uhinga malie e mata 'oe ki'i fanau. Koe 'ua malohi 'oe "FE'AUAKI" na'ane kuihi e mata 'oe fa'ee koeni ke muna pee mo paea e mata 'oe ki'i fanau. Kae lau 'e hai 'ae inu 'a lo'imata 'ae husepaniti angatonu. Na'e ma'olunga ange 'ae feinga moe holi ke fakatoli'a 'ae natula angahala.
'Oku leta mo lauta 'i hotau kuonga 'ae fakaaoao peheni 'ae Tevolo. Faka'ofa 'ae si'i ngaahi famili lahi he fakavalevale 'ae ngaahi uaifi kuo nau hopo ki hala 'o musu 'enau 'ofa kiha kakai kehe kae paea 'ae husepaniti moe fanau. Koe me'a tatau pee kihe ngaahi husepaniti kuo nau li'aki 'ae ngaahi uaifi moe fanau.
Ko Komela koe fefine na'e kehe atu 'ene fulikivanu. Na'ane pa'usi'i e 'ofa mali moe anga lelei 'a Hosea 'one lau ia koe laiseni ke 'a'eva he fakalaukau 'oe mo'ui fe'auaki. Te'eki tu'o taha ke haa he talanoani ha taimi ne ala ai e nima 'o Hosea 'o taa'i pe valoki'i pe aa 'a Komela. Ko Hosea koe tangata na'e hange ha makahunu hono mata 'ene fehangahangai moe lau ae kakai. Na'e 'ikai puli kiate ia 'ae ve'e'alu 'a Komela ka na'e ma'olunga ange kiate ia kene fakahaa'i e 'Ofa Ta'emamotu 'ae 'Otua.
Koe taha 'oe fakapulipuli 'oe talanoani, na'e 'osi tala pe 'ehe 'Otua kia Hosea, "Teu fakahaa'i ki 'Isileli 'eku 'Ofa 'ihe natula ho'omo nofo mali". Ko 'Isileli ko 'eku kakai fili ka kuo nau li'aki au Sihova 'o hange ha fefine fe'auaki. 'Oku nau fili 'ae ngaahi 'aitoli 'oe mo'ui kenau falala kiai. Ka he'ikai malohiange 'enau fehi'a mo 'enau hee he'eku 'Ofa. 'Osi hanga pe 'ehe 'uhinga ia 'oe hingoa 'oe ongo matu'ani 'o talateu'i e misiona 'ae 'Otua ki hono kakai. Koe ta'u e 2000 tupu kuohili koe tumutumu ia 'oe 'Ofa Li'aki mo'ui 'ae 'Otua 'i he'e ne foaki mai 'a Sisu ke pekia he kolosi. Lolotonga 'oku tau hange ko Komela. Tau situ'a meihe 'Otua pea tau feinga ketau motuhi kitautolu he'etau holoholomelie he fakaifoifo he angahala. Talamai 'ia Loma 5:8 "lolotonga pe 'etau angahala kuo pekia 'a Kalaisi ma'atautolu..." Na'e 'ikai tatali e 'Otua ketau sai pea toki 'ofa mai. Na'e mu'omu'a mai 'ene 'ofa lolotonga 'etau nofo he angahala.
Mo'oni e lea, Na'a tau taehounga pe kae 'ofa'i pe kitautolu. Ko Komela hotau hotau la'itaa, 'ae 'alu mo foki meihe Eiki.
'Oku 'ikai keu lave'i pe koeha e tukunga ho'o mo'ui, kapau 'oku ke hange ko Komela 'o situ'a meihe 'ofa 'ae 'Otua. 'Oku ke 'ilo, kapau ko koe tokotaha pe na'e 'i mamani, na'e kei pekia pe 'a Sisu koeuhi koho mahu'inga. Na'e faingofuaange kihe 'Otua ke tukuange 'a Sisu ke pekia he kolosi ka na'e faingata'a ange ke tukuange koe keke mate he angahala. Fakaafe'i a Sisu ki hoo mo'ui kake inasi he fonu mahuohua 'oe mo'ui. Talaange pe kia Sisu, ha'u 'o nofo hoku loto peake pule he'eku mo'ui.
Mums, did you ever question your value as a role model, caretaker, administer of hugs and Band-Aids? I think we all have in today's climate of "do more, get more, have more." Many of us work to bring home a paycheck and others work for our sanity. Have you ever wondered if your children were better off with the babysitter than you? Scientific studies are beginning to point to the overwhelming value of a mother's love, hugs and support. Nannies, babysitters and relatives are terrific. They just aren't as terrific as MUM.
I think mums can work at home, be homemakers or work outside of the home and still be great mums. The most important part of mothering is being there for our children. Maybe your sacrifice is going to work but spending your precious little free time reading your child a bedtime story every night, taking him/her to the park on Saturdays or chaperoning your daughter's school dance. What matters is our input, confidence in our roles as mothers, knowing we are the best person for the role and to understand how valuable we are to society. Pat yourselves on the backs mums, you've accomplished a miracle! There is no greater sacrifice on earth, in my opinion, than making the decision to be a parent. Know how important you are. Know that your children need you to be as solid an individual as you can be. Therein lies your strength as a mother, whether you spend the day at home or in an office. We are all exceptional women in our motherhood.
‘Ihe ‘eku toe lau ‘ae mahu’ingaa ‘oe fa’e, kae hange fa'e ia ko e lau 'a e kau tufunga lea hotau fonua ki he lea ko e MAHINO. Ko ene pehe pe mahino ko 'ene 'osi ia. 'Oku hala nai ke to e tanaki mai suffix ko e “ ‘i “ mahino'i. Ke to e mahino feefee kuo mahino, ko ia 'oku 'ikai ha to e lea ia 'e mafana ange ka ko 'ete pehe pe “FA’E". 'oku hanga 'e he mahu'inga 'o fakamomoko'i ' a e lea fa'e. he hange neongo 'oku 'ikai ke pehe, 'oku tokolahi 'a e kakai 'oku nau 'ai noa'ia'i 'a e fa'e, ko e anga pe 'o e fiefia mo e kaunga fakafeta'i kihe ‘Eiki he kei vakai ki si'ete fa'e 'i he ngaahi 'aho ko 'eni 'oku kei fai pe 'ene fei'umu (akonaki, fafanga) pea tohi mo 'ene la'i feta'aki(lea, talatalaifale).. kihe finemotu’a ni, 'Oku ou manatu ai kihe ‘eku folau mai mo ‘eku fa’e mei Tonga ‘ihe ‘uike kuo’osi , kihe matapule folau mai kihe toli pea ko ‘ene eke mai pe ko ‘eku fa’e peau tali ‘io, peau pehe atu koe malo pe kei ‘ofaa mai ‘Eiki ma’ana kei mata’ia si’ono fofonga mo kei fanongoaa si’ono le’o. Kou faka-tokanga’i atu e matapule ni, ‘oku lelenoa pe si’ene lo’imata, peau pehe atu ke saipe? Pea ne pehe mai” Me'apanga ko 'ene toki mahu'inga e koloa he'ene mole pea faka-loloma koe 'ikai keu 'ilo ha kovi 'e taha ne fai he'eku fa'ee kiate au" Si'i fanga tokoua moe fanga tuonga’ane. Oku 'ikai moha toe mata'i koloa 'e mahu'inga ange ho nofo mamani ka koe fa'eee pea kuo 'ikai ke kei makakoloa 'aki mo hono hamu hifo e femamenite 'a hono fakatatau 'ehe punake 'ae mahu'inga 'o e fa'ee. Tala'ehai 'e lue hake ha taha 'i hala 'oku ngaue mai ha siana 'i honau 'api pea pehe atu " Malo e tau mo 'api na" Ko lea pe ia ki he fa'ee, He koia 'oku tau moe faingata'a 'o 'api..tuku keheange ngaahi ‘aho ni, he kuo liliu foki e taimi ia pea kuo lahi e matu'a tangata ia "kuo tau mo 'api" kae tau e finematu'a ia mo 'uta.....
"Who can find a virtuous woman? For her price is far above rubies." Fakamalo ki si'i ngaahi Fa'e 'i he tou'anga 'o tau hoko ai ki he tu'unga mo'ui 'oku tau 'i ai 'i he 'aho ni. 'Ofa ke mou ma'u ha Sapate Fa'e fiefia mo fakakoloa. Pea 'ofa ke tokanga'i makehe kimoutolu he 'Aho Mahu'inga - please don't forget to enjoy the Day 'cause the next day won't be. 🙂
LOVE&GRACE
Happy First Heavenly Mother’s Day to My Mother Jewel of our family Mele Letele Makineti Cook Valu …. We Miss You Mum our first mother’s day without you, been 2 months and 2 weeks since you gone ikai keke ngaloooo mohe aaa
Kuo tau tukufolau ‘i he māhina ko Mē, pea kamata’aki e Sāpate ma’a e fānau. Ko e mata’ikoloa mahu’inga fau ka ko e ngaahi tofi’a kuo foaki ‘e he ‘Otua ko hotau ‘inasi. Pea neongo ‘oku vaivai ‘etau fakahoko fatongia he taimi ‘e ni’ihi, kae tala’ehai ‘oku tuku ha lelei pe kaipoosi ha koloa mei he’etau fānau. Ko hotau tokolahi ‘oku fai’aki e tauhi ‘a e lelei taha ‘oku tau ala lava ‘aki e me’a ‘oku tau ma’u. Kehe pē ke fakasīpinga ki he’etau fānau ‘a e ‘ofa ‘a e ‘Otua ko hotau Tauhi Lahi.
Ko e ‘ofa ia ‘oku tuku-mo-nonofo ki ai ‘a e talanoa ‘a Sīsū ‘ia Sione 15:9-17, pea ko e lēsoni ia mei he kosipeli ki he Sāpate fakamanatu ‘o e ngaahi fa’ē. ‘I he Sāpate fa’ē kotoa ‘oku ne uki ‘etau tokanga ke fakama’unga ki he mahu’inga ‘o e tu’unga mo e fatongia ‘o ‘etau ngaahi fa’ē, pea mo e feilaulau ‘oku nau fai ‘i he ‘aho mo e pō koe’uhi ke tauhi honau ngaahi fāmili. Ko e tokolahi ‘o e ngaahi fa’ē ‘oku nau ngāue mateaki ‘i ‘api neongo ‘oku ‘ikai ko ha ngāue totongi ia. Pea ‘oku tau fa’a fua foki e mahu’inga ‘o ha ngāue he pa’anga ‘oku ma’u mei ai. Ka kiate au, ‘oku ‘ikai ha ngāue ‘e mahu’inga hake ‘i he ‘aufuatō ‘a e ngaahi fa’ē ma’a ‘enau fānau.
‘Oku ou fakakaukau lahi ki he’eku fine’eiki, pea ko e fakakaukau foki ia ‘oku ‘ikai mama’o mei hoku ‘atamai ‘i ha taimi. ‘I he taimi lahi ‘oku ou manatu melie mo e lo’imata, he ‘oku ‘ikai ngalo ‘iate au ‘a ‘ene ‘ā hengihengi fakapaku laí keke vai ‘i homau ‘api ke teuteu ha me’atokoni ke fa’o he’eku kato naunau kau tuli ki he pasi ke ō ki he ako.
‘Oku ‘ikai ngalo ‘a ‘ene lava ‘o leva’i ‘emau fusimo’omo ke lato e fiema’u ‘a e fāmili. ‘Oku ‘ikai ngalo ‘a e hangē pē ‘oku mau koloa’ia ‘i he hanga ‘e he’ene malimali ‘o ‘ufi’ufi ‘emau masiva. ‘Oku ‘ikai ngalo ‘a e taimi ne ma’u ai ‘ene ki’i ngāue faama mo èku tangata'eiki, pea neongo ‘ene vahe kovi, ka na’e fua’aki ia ha kavenga pē ‘oku tala mai. Kiate au, ko e fakamatala taupotu mo hā mai ia kiate au ‘o e ‘ofa ‘oku lea ki ai ‘a Sione.
Ko e ‘ofa ‘a e fa’ē ‘oku ‘ikai tu’u-mo-lele pe hiki. Ko e ‘ofa ia ‘oku nofoma’u pea ‘ikai ngaūe. Ne’ine’i fakasīpinga ‘e he punake ‘o e Himi 538 ‘etau fekau’aki mo e ‘Otua ke “hangē ko e fai ‘a e fānau ki he fa’ē.” Ko e uki ‘oku fai ke tau nofo ma’u ‘i he ‘ofa ‘a Kalaisi, ko e uki ke tau ‘ofa hangē ha fa’ē, ke tau ‘ofa ta’ehiki. Ko e taau ‘o e kakai ‘oku ‘ikai hiki meia kinautolu ‘a e ‘ofa ‘a e ‘Otua ke nau nofo ma’u ‘i he ‘ofa pea nau fe’ofa’aki foki.
‘Oku fakaloloma ‘a e kau lotu ‘oku tu’u-mo-lele mei he ‘ofa. ‘Oku nau ‘ofa pē ki he kakai ‘oku nau sai’ia ai, 'ofa kihe kakai ma'u 'enau koloa, ‘ofa pē he faingamālie, pea ngata ai. ‘Oku fakaloloma ‘a e kau lotu ‘oku filifili (hūmataniu) ‘enau ‘ofa—‘oku nau ‘ofa pē ki he kāinga (lanu, matakali, tui, etc) kae ‘ikai kau ai ‘a e tu’a mo e lauvale. ‘Oku fakaloloma ‘etau feinga ke fakangatangata e koloa na’e ‘omi ta’etotongi pea ke foaki ta’etotongi. Ko hotau ngafa ke fe’ofa’aki, nofoma’u he ‘ofa, pea ‘oua na’a faiange kuo tau hiki mei ai, he ko ia ‘oku tu’u ai ‘etau lelei. Tau ako pē ke ‘ofa kae’oua kuo tau poto he ‘ofa!
Lotu: ‘Otua ‘o e ‘ofa, mālō ho’o kei ‘ofeina ‘a e fa’ahinga loto tāngia ko kimautolu. ‘Oku mau vete atu ‘emau fa’a hiki mei ho’o ‘ofa, pea tupu ai ‘emau fefusiaki. Ka ‘oku mau tukupā ke ako ke poto he nofoma’u ho’o ‘ofa, pea ako ke poto he fe’ofa’aki, he ko e taau ia ‘o e kakai ‘oku ‘ofa’i ‘e he ‘Afiona. O’i homau loto ke ili ai ‘a e ‘ofa ‘oku tolonga ‘o hangē ko e ‘ofa’i kimautolu ‘e he’emau ngaahi fa’ē. ‘Oku mau hūfia atu ‘a e ngaahi fa’ē kotoa pē ke nau ma’u kelesi ai pē mo tapuaki mei he ‘Afiona, ‘i he taimi ni ‘o lauikuonga. ‘Emeni.
Talu mei he kalusefai ‘o Sīsū mo e tō e po’uli ki he kau ako mo e kau muimui. Ko honau loto ne kapa ‘e he puputu’u, tala’a, manavahē mo e tu’atamaki (hangē ne u lea ki ai ‘aneafi). Kuo te’eki ke nau ma’u ha mohe lelei he tala’ehai ‘oku mahino honau iku’anga ‘o ka ‘ilo ‘a e potu ‘oku nau ‘i ai. Ko e tūkunga kaupō’uli pehē kuo ofongi kitautolu ki ai ‘e he talanoa ‘oku fai ‘e Sione (20:1-18). Ko e ‘aho hangē ko e ‘aho ni (‘uluaki ‘aho ‘o e uike), kuo mafoa ‘a e ata, pea te’eki ke hopo ‘a e la’ā. Ka ne uhu tokotaha atu ha fefine, ko Mele mei Makitala, ke fakakakato ‘a e fatongia ki he sino ‘o e pekia ne ‘ikai lava koe’uhi ko e vave ‘a e Sāpate faka-Siu. Na’a ne lave’i pe kuo le’ohi ‘a e fonua loto ‘e he kau sōtia Loma, pea kuo sila’i malu, ka na’a ne uhu pe. Na’e ‘ikai ke ne fakapapau’i ‘a e me’a ‘e hoko ki ai, ka na’a ne uhu pe. Na’a ne uhu atu ‘o fehangahangai mo e mo’oni: kuo “to’o ‘a e maka mei he fonualoto” pea ko ‘ene mahalo, hangē ko ia na’a ne fakahā kia Pita mo e ako ne ‘ofa ai ‘a Sīsū, kuo kaiha’asi ‘e ha ni’ihi ‘a e sino ‘o e ‘Eiki! Ko e fakamatala ‘a Sione, na’a nau fakavave kotoa ki he fonualoto; na’a nau fakamo’oni kotoa ki he ava ‘a e fonualoto. Ka na’a mo ia, na’e ‘ikai ke nau makupusi ‘a e mo’oni kuo toetu’u ‘a e ‘Eiki. Ko ia ne foki ta’emahino ‘a e ongo ako tangata, kae nofo atu ‘a Mele mei Makitala ke vakai pe ko e hā kuo hoko. Lolotonga ‘ene talafili mo tangi, kuo ofongi ia ‘e he ongo ‘angelo ne ‘i he fonua loto: ‘E fefine ko e ha ‘oku ke tangi ai? Ko e fehu’i tatau mo ia ne fai ‘e Sīsū kia Mele (v.15) pea ne tānaki atu: Ko hai ‘oku ke kumi ki ai? ‘I he mahino kia Sīsū ‘oku te’eki lave’i ‘e Mele ‘a e me’a kuo hoko, na’a ne ui hono hingoa, pea ‘ā ai e fofonga ‘o Mele ‘o ‘ilo ko Sīsū ia kuo ne mamata ki ai: Pea ‘alu ‘a Mele mei Makitala, ‘o ne tala ki he kau ako, ‘o pehē: Kuo u mamata ki he ‘Eiki.
Ko e konga lahi ‘o e talanoa ki he Toetu’u, ‘i he Tohitapu mo e tukufakaholo ‘o e Lotu Faka-Kalisitiane, ‘oku fakama’unga ki he kau tangata mo ‘enau lau kia Sīsū. ‘Oku ou fakaafe’i kotoa kimoutolu ke tau hiki ‘o vakai mei ha potu kehe, pea tokanga ki ha taha kehe. Te u tokanga heni kia Mele mei Makitala he ‘uhinga ‘e ua: ‘uluaki, ke faka’ilonga’i ‘a e fatongia mahu’inga na’a ne fakahoko ‘i he ngāue, pekia mo e toetu’u ‘a Sīsū, pea ko hono ua, ke fakatonutonu e ma’uhala ‘o kau kiate ia. Ko Mele mei Makitala ko e taha ia ‘o e kau fefine ne nau muimui kia Sīsū. Ko Makitala ko e kolo kaungā’api ia ‘o Kāpaneume ki he fakahihifo ‘o e Tahi Kaleli. Pea ‘oku mahino ne kau ‘a Mele he ni’ihi ne fuofua muimui kia Sīsū koe’uhi ne fakahoko e konga lahi taha e ngāue ‘a Sīsū ‘i Kapaneume mo e ngaahi kolo kaungāʻapi.
Mei he ngaahi fekumi kuo fakahoko ‘o kau kia Mele mei Makitala ‘oku mahino mei ai ‘a e ngaahi me’a ko eni: · Na’e fakamo’ui ia ‘e Sīsū mei he fokoutua na’a ne mo’ua ai, ka ‘oku ‘ikai ko e fefine fe’auaki ia na’a ne foa’i ‘a e hina lolo ‘o tākai ‘aki ‘a Sīsū. Ko hono fakakāinga ‘o e ongo Mele ko eni ne tu’unga ia he ma’u hala ‘a e kau lau Tohitapu ‘o ‘Iulope he Kuonga Lotoloto, fakataha ia mo e feinga ‘a e kau ma’u mafai ‘o e siasi ke holoki e tu’unga ‘o Mele mei Makitala, kae’uma’ā ‘a e kau fefine kehe (hangē ko Soana) ne kaungā muimui mo Mele kia Sīsū. · ‘Oku mahu’inga ke tau ‘ilo, na’e ‘i ai ‘a e ongo kulupu ‘e ua ne muimui kia Sīsū: (i) ko e kau tangata, ‘a ia na’e taki ai ‘a Pita, pea mo e (ii) kau fefine, ‘a ia ne taki ai ‘a Mele mei Makitala. Ko e taha ia he ‘uhinga ‘oku na fakatou hā ai he talanoa ‘o e Toetu’u.
· Ko Mele mei Makitala ko e fefine ia ne ‘i ai ‘a ‘ene me’a na’e ma’u. Pea koe’uhi ko hono fakamo’ui ia ‘e Sīsū, na’a ne tokoni’i faka-pa’anga mo faka-me’atokoni ‘a Sīsū mo ‘ene kau ako lolotonga e ngāue ‘a Sīsū ‘i Kapaneume mo e ngaahi ‘otukolo ‘o Kāleli. · Ne kau fakataha ‘a Mele mo e kau tisaipale fefine ‘a Sīsū he fakamo’oni ki he ngaahi konga mahu’inga taha ‘o e mo’ui ‘a Sīsū: o Ko e kotoa e ngāue ‘a Sīsū ‘i Kaleli mo Siutea, na’a nau ‘i ai. o ‘I hono kalusefai, na’a nau ‘i ai o ‘I he’ene pekia, na’a nau ‘i ai o ‘I hono telio, na’a nau ‘i ai ‘I he ‘aho ni, ‘i he Toetu’u, ko Mele ai pē na’a ne fuofua fakamo’oni ki he Toetu’u ‘a e ‘Eiki he kuo ne mamata kiate ia. Ka ko e hā hono mahu’inga makehe? Kia kitautolu ‘i hotau kuonga, ‘oku ‘ikai fakaofo ke fakamo’oni ha fefine ki ha me’a kuo hoko. Ka ‘i he kuonga ‘o Sīsū, ko e liukava lahi ia. Ko ha fakamo’oni ‘a ha fefine na’e ‘ikai hano pāuni ‘o’ona. Pea kapau ko ha hopo, ‘e mamafa ange ‘a e lau ‘a ha tangata he fakamo’oni ‘a ha fefine.
‘I he mahino ko ia, na’e ‘ikai faingofua ki he kau tangata ne muimui kia Sīsū, tautefito kia Pita, ke tali ‘a e talanoa ‘a Mele mei Makitala. Na’a na tu’u atu mo e ako ‘ofa’anga ‘o Sīsū ke vakai pe ko e mo’oni ‘a Mele pe ‘ikai. Na’a na a’u ki ai ‘o ‘ilo ta ko e mo’oni kuo puli e sino ‘oe ‘Eiki, pea na foki leva. Ka ko Mele pē na’a ne nofo atu ‘o felongoaki mo e ‘Eiki Toetu’u, pea ne fuofua talaki ‘a e mo’oni ko ia ki he kau ako: “Kuo u mamata kiate ia.” Ko e mo’oni ‘o e Toetu’u ‘oku ‘ikai faka’ilo ia ‘o tu’unga hotau tu’unga pe mafai. Ka ‘oku tatala ia ki he taha ‘oku ne mateuteu ke tali ia. Ko e mo’oni ‘o e Toetu’u ‘oku hiki mo’ui, hangē ko ia kuo hoko kia Mele he ‘aho ni. ‘I he’ene felongoaki mo Sīsū Toetu’u ‘oku hakeaki’i ai ia mei hono fakamo’ulaloa ‘e he sosaieti ke mahino ‘oku ‘i ai ‘a hono mahu’inga he ‘ao ‘o e ‘Otua.
Ko e talanoa ‘o e Toetu’u ko e mafu-tefua ia (pe uho) ‘o e lotu faka-Kalisitiane. Ko ia ‘a e makatu’unga ‘oku langa ai ‘a e tui, pea ko ia ‘a e taumu’a ‘oku fai ki ai ‘a e fakama’ungamo e ‘amanaki. Ko e tui faka-Kalisitiane ‘oku fai ki he ‘Otua ‘oku mo’ui, talaki ‘a e fekau ‘o e mo’ui, pea ‘amanaki ki he tapuaki ‘o e mo’ui, ‘o ‘ikai ko e mate. Ko e mālie ia ‘o e ikuna ‘oku tau ma’alali, ko e ‘i ai ‘a e ‘amanaki kuo to e fakatoka ki he mo’ui ta’engata. Ko e tapuaki ia na’e mole, ka kuo to e foaki mai. Ko e faingamalie na’a tau li’aki, ka kuo to e fakatau mai ‘e he ‘Eiki ‘aki ‘ene mo’ui ‘o ne ‘ofa’aki mai. Ko hota ngafa tu’ukimu’a ke tali mo kumuni ‘a e faingamalie fungani kuo ta to e ‘inasi ai. ‘Oku fanguna kitautolu ‘e he Toetu’u ke tui ki he mo’oni: ‘oku ‘ikai ko mate ‘a e aofangatuku ‘o ‘etau pilikimi, ka ko e mo’ui ta’engata. ‘I he’etau kau mo Kalaisi, ‘oku tau lave ai ‘i he tapuaki ke toetu’u fakataha mo Kalaisi ki hono langilangi. Tauange ‘e hoko ‘etau feohi mo Kalaisi ko e tu’unga ke langa mo tu’u kaukaua ai ‘etau tui: Kuo Toetu’u ‘a e ‘Eiki, Kuo Toetu’u Mo’oni!
Lotu: ‘E mate kofa’ā ho huhu? Ko e fehu’i fielahi ia ‘oku ma’upu mei homau loto, ‘Eiki, ‘i he ‘aho fakakoloa ko eni. Fakafeta’i ko e ‘ikai te ke tuku ke siva ‘emau ‘amanaki. Fakafeta’i ‘i he ikuna kafakafa kuo ke fai ke kilala ‘emau tui vaivai ni. ‘I ho’o ikuna, ‘oku mau kaungā ikuna ai. ‘I ho’o toetu’u, ‘oku mau kaungā toetu’u ai ki he mo’ui. Fakamolemole kapau na’e kamata ke mau foki mei he ‘Afiona. Fakamolemole ‘o kapau ne kamata ke mau fakafisinga ‘emau kau mo koe. He ‘e kamata mei he ‘aho ni ‘o fai atu, te mau talaki ho’o ‘ofa, ho’o ikuna, ‘io, ‘a e mo’ui kuo ke tokonaki ma’a kimautolu mei he malumalu ‘o e mate. O’i ke mau to’a, pea fai ai pe homau fakaivia, koe’uhi ke mau tōkaki ‘a e ‘amanaki mo’ui ‘i he ‘ātakai kotoa pē ‘oku tokamalumu ai ‘a e mate, pea fai ai ‘emau fakamo’oni: “Kuo toetu’u ‘a e ‘Eiki, kuo toetu’u mo’oni, haleluia!” ‘Emeni.
Hili e kalusefai, pea mahino kuo pekia mo’oni ‘a Sīsū, ne telio ia ‘i ha fonualoto, pea fakatatau ki he ngaahi kosipeli, na’e le’ohi malu ia ‘e he kau sōtia ‘i he ‘aho Tokonaki kakato, ‘a ia ko e Sāpate faka-Siu ia. ‘I he’ene a’u ki he 6pm (ngata’anga ‘o e Sāpate) ne fakahoko ‘e Nikotimasi ‘a e ouau maheni ki he pekia ‘a ia ko hono tākai ia ‘aki ‘a e ngaahi lolo mo e sipaisi kehekehe. Na’a ne ha’u mo e lolo pāuni ‘e 75 ne ngaohi mei he mula mo e ‘aloe. Hili ia ne nau kofukofu ‘a e sino ‘o e ‘Eiki ‘i ha ngaahi tupenu līneni lōloa (Sione 19:39-40).
Ko Nikotimasi, hangē ko Siosifa ‘Alimatea, ko e mēmipa ia ‘o e falealea Siu pe ko e Sanitalini—ko e fakataha’anga ia na’a nau tautea mate ‘a e ‘Eiki. Ko e ongo muimui kinaua ‘o e ‘Eiki ka na’e fai fakapulipuli. Na’a na manavahē ke ‘ilo ‘ena tui kia Sīsū koe’uhi ko hona tu’unga he nofo ‘a ha’a Siu. Kaekehe, na’e fakatou uesia lahi kinaua ‘e he pekia ‘a Sīsū. Na’e ‘ikai ke na kei tukutoi hangē ko ‘ena fai ‘i he kei mo’ui mo ngāue ‘a Sīsū, ka na’a na lotolahi ‘o tu’u mai he ‘aho ‘o e kalusefai ‘i he ‘ao ‘o e kau ma’u mafai Loma mo e kau taki ‘o e kāinga Siu ke fakapapau’i ‘oku ‘oange ki he ‘Eiki ‘a e langilangi ‘oku tuha mo ia, ko e Mīsaia ‘a e ‘Otua. Mahalo ‘apē ko e feinga ke to’o e ongo’i halaia, he na’e ‘ikai lava ke na ngāue’aki hona tu’unga mā’olunga ke haofaki ‘a Sīsū.
Ko e me’a ki he kau muimui ‘o Sīsū kuo nau lolotu. He kuo mole ‘a e taha na’e fai honau tataki mo fakamā’opo’opo. Mo’oni, ne taa’i e tauhi pea movete ‘a e tākanga. Ko honau tokolahi, kuo nau tātāpuni fale, kei lēlea honau loto, ‘ikai ‘ilo pe ko e hā ke fai. Hangē ko kitautolu ‘oku nofo fale ke malu’i ‘etau mo’ui mei he vailasi kolona (COVID-19), ne pehē ‘enau tāpuni fale. Ka ko kinautolu ni, ne fai ko e ilifia ki he kāinga Siu mo e kau taki Loma.
Mahino ne kei tālafili ‘a Pita koe’uhi ko ‘ene fakafisinga ‘a Sīsū. Tautefito ki he taimi ne fiema’u lahi taha ai ‘a e tokoni mo e poupou. He’ikai foki fai ha lau ki he fa’ē tonu ‘a Sīsū, ‘a si’i Mele, mo hono kāinga ofi, ‘oku pau na’a nau tengihia e foha kuo mole. Ko e vakai atu ki he kaha’u na’e ‘ao’aofia ‘o ‘ikai hā ha me’a. ‘Oku ‘iloa tukufakaholo e ‘aho ni ko e Tokonaki Tapu, koe’uhi ‘oku kei toka ‘a e ‘Eiki ‘i fonua loto. Ka ‘e ‘ikai hala ke tau lea ki ai ko e Tokonaki Puputu’u pe Tokonaki Tu’atamaki—he ko hai ‘e kei ma’u hono loto he’ene mamata ki ha tautea fulikivanu ange fau, hangē ko e kalusefai? Ko hai ne ‘amanaki ‘e ‘i ai ha toetu’u neongo e muimui holo ‘ia Sīsū mo fanongo ki he’ene ngaahi akonaki? Ko e hā ‘atautolu ‘e fai?
‘Oku ou fietaki ho’omou tokanga heni ki he akonaki ‘a Paula na’a ne fai ma’a e kāinga lotu ‘i Filipai 3:12-16. ‘Oku mahino pē ‘a e afo fiefia ‘oku ne aoniu e tohi ni, pea ‘oku uki foki ‘e Paula ‘a e kāinga ke fiefia ma’u aipē. Ka ‘i heni, ‘oku mālie ‘a e fakakaukau ‘oku ne fokotu’u: ‘a e tala ‘o e tuiaki (diōkō). ‘Oku ala ‘uhinga ‘a e diōkōki hono “tuli fakangā” ha me’a pe ha taha, pe ko e “feinga ke puke ha taha ke ngaohi kovia [persecute].” Ka ‘i heni, ‘oku sio ki he ngafa ‘o e kumi mo huhū ke ma’u pe ‘ilo ha me’a kae’oua pe kuo lava (actively seeking, pursuing, etc.). ‘Oku to e malava ke faka’uhinga ko e “muimui” ki ha taha. Ko e ngaahi fakakaukau ia ‘oku ‘ākitu’a he lea “tuli” heni. ‘Oku tānaki atu ki he tuli ‘a e ngafa ‘e taha: ko e pukenimā pe ha’aki puke! Ko hono lea tefito ko e lambanō pe katalambanō, ‘a ia ‘oku kāinga mo e tuli ka ‘oku ō mo ia ‘a e fakakaukau ‘o e feinga ke ma’u ko ‘ete koloa/’inasi. Pea ko e tafenga ia ‘o e lea ‘a Paula: teu tulikaki atu kae’oua kuo u ma’u ‘a Kalaisi ma’aku, ‘o hangē ko e ma’u au ‘e Kalaisi ma’ana. ‘Oku vaivai e liliu ‘a Molitoni heni, he ‘oku ‘ikai makupusi ‘e he lea “ala” ‘a e fakakaukau ‘o e katalambanō (to make one’s own or to take possession; vakai kia 1 Kolinitō 9:24). ‘E lava ke liliu ‘a e veesi 12 ‘o anga pehe ni: “Mole-ke-mama’o ha’aku taukave kuo u maʻu, pe kuo u kakato; ka ʻoku ou tulikaki ke ma’u ma’aku, ‘o hangē ko hono ma’u kita ‘e Kalaisi ma’ana”[Note: ‘oku ‘ikai ha’aku ma’u pe ko e fou mai e lea “ala” mei fē]. ‘Oku to e hoko atu ‘a e veesi 13 mo e fakakaukau tatau: ‘oku ou feinga ke ma’u, ka ‘oku te’eki ke ma’u; ‘i he’ene pehē, ‘oku ai ha fatongia ‘e taha ke fai: ko e kakapa atu (epekteinō)—‘oku ‘ikai tu’unga e kakapa atu ‘i ha ta’eloto ke tali hoto ngata’anga pe koe ‘ikai topono he me’a kuo u ma’u; ka ko ‘ete fakahoko hoto fatongia ‘aki hoto kotoa, pea ‘i he funga ko ia ‘oku ou hohoi ke ope atu kae’oua pē ke tau a’usia ‘a e taumu’a. Ko e epekteinōia—‘oku ‘ikai ke u fiemalie kae’oua pe kuo u a’usia! ‘Oku pehē ‘a e mo’ui ‘oku fai mo Kalaisi. ‘Oku ou tuli, kumi mo kakapa, kae’oua pe kuo ‘a’aku ‘a e tapuaki kuo tokonaki ‘e he ‘Otua ma’aku ‘ia Kalaisi. Ko ‘eku ma’u leva e tapuaki ko ia, ‘oku taau ke u matu’otu’a fakalaumālie ai. Pea ko e faka’ilonga ‘o kinautolu ‘oku matu’otu’a fakalaumālie, ‘oku nau fakakaukau taha (kāinga e fakama’unga honau ‘atamai) he ‘oku kakato mo ma’uma’uluta ‘enau mo’ui. Ko e fakamanatu: ka kuo tau ma’u, ‘oua na’a tukuange kae pukenimā ki ai! ‘I he’etau kei fakafe’ao ki he ‘Eiki ‘oku ‘i fonualoto, ‘oua na’a tuku ‘etau lotu! ‘Oku ou ‘ofa lahi kiate kimoutolu, pea mo e tauange ke mou ma’u ha ‘aho fakakoloa mo fonu ‘amanaki foki. Lotu: Fakafeta’i lahi ki he ‘Afiona ‘e ‘Otua he ko koe ia na’a ke fuofua kumi mo tuli mai kiate kimautolu. Ne ke ma’u kimautolu ko e fa’ahinga na’e li’ekina mo ‘aunoa, ka na’a ke ngaohi kimautolu ko e koloa kanokato ‘a e ‘Afiona. Fakamolemole kapau kuo mau fai ke hola mei ho’o ‘Afio, pea mau mo’ui ngalo ‘o ‘ikai ha hounga’ia he to’ukupu ne fai homau tauhi mo fafanga. ‘Oku mau tali homau pole he ‘aho fo’ou ko eni: ke mau tuli atu, kumi atu mo kakapa atu kae’oua pe kuo mau a’usia e mo’ui kuo ke tokonaki ma’a kimautolu. Pea ka kuo mau tō nounou, ‘Eiki fakaa’u mo fakakakato kimautolu. ‘Afio ā ‘iate kimautolu, pea ma’u atu kimautolu ma’au ‘i he taimi ni ‘o lauikuonga. ‘Emeni.
Kuo tau fononga mai mo e ‘Eiki talu mei he Hā’ele Fakatu’i ‘o e Sāpate Paame ‘o fou mai ‘i he Temipale, pea tau hake mo ia ki he Mo’unga ko ‘Olive mo hono tala. ‘Aneafi ne ‘ikai puli ‘a e mafatukituki ‘o e me’a ‘oku teu ke hoko, ka na’e pau ke ne fakakakato ia. Me’a fakamāfana ko e fufulu va’e na’a ne fai. ‘Isa, ne u mei kole fakataha mo Pita ke ‘oua na’a ngata pe ‘i hoku va’e.
Ka kuo tau hifo ki Ketisemani, pea ko e toki me’a fakaloloma ko e li’ekina tokotaha ‘a e ‘Eiki ke fai ‘ene fetapa ki he Tamai he kuo ma’umohe ‘a e kau ako. Ne u unga atu mei he mama’o ‘o ‘ilo ‘a hono puke ia ‘aki e fekita ‘a Siutasi, tā ko e fekita pē ‘a e lavaki. Kuo nau ‘ave ia, pea kuo nofo-‘i-lelenga ‘a kinautolu na’e muimui, he kuo taki ia ke fakamaaua. Pea ko e ‘uluaki ia ‘o e ngaahi faingata’a ne hoko he ‘aho ni:
· Kalusefai (Mt 27:32-56, Mk 15:22-41, Lk 23:26-49, Sn 19:16-37)
· Telio (Mt 27:57-61, Mk 15:42-47, Lk 23:50-56, Sn 19:38-42)
‘I hono tolu ‘o e houa (9am), ne fehangahangai ai ‘a Sīsū mo e ngaahi me’a fakamā kehekehe, hangē ko e ngaahi tukuaki loi ne fai ‘o kau kiate ia, ko hono fakahalaia’i, manuki’i, kae’uma’ā hono tā ia ‘e he kau sōtia Loma. ‘Ikai ia ko ia pe, ka ne fakahoko mo e ngaahi hopo ne ‘ikai fakalao, pea ne tautea mate ai ia pea ke fai ‘i he founga fakamā taha ko e kalusefai.
Kimu’a ‘i hono kalusefai ne mu’aki taukae’i mo ‘anuhia ia ‘e he kau sōtia, pea nau fakamonuka hono langi ‘aki ‘a e kalauni ne ngaohi mei he ‘akau talatala. Hili ia na’a ne fua mo’ona hono kolosi ki Kalevale, ‘a ia ne hoko atu ai hono ngaohi kovia ‘e he kau sōtia lolotonga ‘enau tutuki ia ki he kolosi.
Mei he kolosi na’e me’a ‘aki ‘e he ‘Eiki ha ngaahi lea tuku ‘e 7. Ko e ‘uluaki, “’E Tamai, ke ke fakamolemole ‘akinautolu ni, he ‘oku ‘ikai ke nau ‘ilo ‘a e me’a ‘oku nau fai”(Luke 23:34). Ko ‘ene mānava faka’osi, “’E Tamai, ‘oku momoi atu hoku laumālie ki ho ‘aofito’ukupu na” (Luke 23:46). ‘I he hokosia ‘a hono hiva ‘o e houa (3pm), na’a ne mānava faka’osi pea ne pekia.
Fakafuofua ki he 6pm nai ‘o e ‘aho ni, ne fakahā’ele hifo ‘e Nikotimasi mo Siosifa ‘Alematea ‘a e sino ‘o e ‘Eiki mei he kolosi pea na telio ia ‘i ha fonua loto fo’ou ne te’eki ke ngāue’aki.
‘Oku ‘i ai ‘a e ngaahi fofonga kehekehe ‘e lava ke tau lau ‘aki ‘a e talanoa mālie ‘oku fai ‘e Sione 19, pea ‘oku ou fakaafe’i kimoutolu ke tau ‘ahi’ahi lau e talanoa ‘aki ‘a e ngaahi fofonga ko ia, pea kumi mei ai ha tali ki he ngaahi fifili ‘oku tau nofo mo ia ‘i he ‘aho ni:
‘Uluaki, ko e fofonga ‘o Siutasi. Ko Siutasi ko e akonga pē ia ‘e taha he 12 ne ‘ikai ui ka ne muimui pē. ‘Oku mahino mei he talanoa na’a ne muimui ko e lama faingamālie. Ko e kotoa e ngaahi akonaki, malanga mo e ngāue ne fakahoko ‘e he ‘Eiki na’e ‘ikai ha’ane ‘aonga ki he tangata ko eni. Ngali ko e fehu’i ne fai’aki e muimui – ko e hā e koloa fakamatelie te u ma’u mei he tokotaha ko eni. ‘I he’ene ‘ilo ‘oku fiema’u ‘e he kau ma’u mafai ‘a Sīsū, na’a ne lau ia ko e matapā ke ma’u ai ‘a e me’a na’a ne kumi – ko ia na’a ne fakatau ma’ama’a ‘a e mo’ui ‘a Sīsū. Ko e fakakaukau ia ‘e taha ‘o e lavaki (pea ne u lea ki ai ‘aneafi), ko ‘ete fakatau ma’ama’a e mo’ui ‘a e taha ‘oku te feohi mo ia pea falala mai kiate kita ke ma’u ai ha’ate tupu. Ko e tala faka-Siutasi ia ki he lotu mo e mo’ui – ‘oku ‘ikai ha faingamalie ai ma’a ha taha kehe, ngata pē ‘i hoku kita. ‘Oku siokita pehē nai ho’o lotu mo e mo’ui?
Ua, ko e fofonga ‘o Pita. Ko e akonga ta’ofi ngata’a eni mo fīta’a ne ui ‘e he ‘Eiki. ‘I he ngoue Ketisemani, ne hangē ha laione ‘ene ‘ohofi ‘a Malekusi ‘o tu’usi hono telinga; na’e ‘ikai ha’ane teki ki he kau sōtia ne omi ke puke ‘a Sīsū. ‘I he me’a kotoa, ko Pita ne taaimu’a mo kaimu’a – ‘i tahi ko ia ne mu’a ke lue he fukahi vai neongo na’a ne ngoto ai. ‘I he hala ki Sesalia Filipai, ko Pita ne taaimu’a he tali ‘o e fehu’i faka-Misaia. Ka ko e ngaahi taimi ‘alomālie ia. ‘I he talanoa ‘o e ‘aho ni ‘oku kehe ‘a hono nāunau he kuo tō e loa. Lolotonga hono fakamaau’i ‘o Sīsū ‘e he taula’eiki lahi, ne unga holo ‘a Pita he fu’u kakai. ‘I hono ‘ilo ia ko e ākonga ‘a Sīsū – ne kalo mamahi ‘a Pita ‘oku ‘ikai ha’ane momo’i ‘ilo ‘a e ‘Eiki. Ko e vakai faka-Pita ki he feohi mo Sīsū – ko e me’a ke fai ‘i he ‘alomālie; ka faiange kuo tō ha ‘alotāmaki, pea taki taha kumi ‘ene mo’ui. Ko e taha lotu tali ‘alomālie nai koe?
Tolu, ko e fofonga ‘o Pailato. Ko e kōvana ‘a Sisa mo e ‘emipaea Loma. Ko e mafai lahi na’e ‘iate ia. Pea ka ne tu’utu’uni ke tukuange ‘a Sīsū he’ikai ha ivi ke ta’ofia. ‘Ikai ia ko ia pe, ka na’a ne ‘ilo ‘oku ‘ikai ha hia ‘a e tangata kuo ‘omi kiate ia. Ka ‘oku mou mea’i, ko e konga mahu’inga ‘o e mo’ui fakapolitikale ‘a e me’a ko e faka’alinga lelei mo e fakahōhōloto ki he kakai. Ko e me’a ia ne fai ‘e Pailato – na’e mahu’inga kiate ia ke tauhi ke lelei hono vā mo e kāinga Siu. Na’e ‘ikai ke ne tu’utu’uni ka na’a ne faka’atā ki he kakai ke nau fili – ‘i he founga faka-temokalati, na’a nau tautea mate ‘a e ‘Eiki. Ko e vakai faka-Pailato – ‘oku pule ki he mo’oni mo e totonu ‘e he tokolahi.
Fā, ko e fofonga ‘o Sīsū. Kia Sīsū ko e me’a kotoa kuo hoko ko e konga ia ‘o ‘ene fakakakato ‘a e ngāue kuo fekau’i mai ai ia ‘e he’ene Tamai. Ko e tala ‘o e ngafa ko ia ko e lī’oa mo e ‘aufuatō. ‘I he Kolosi, ‘oku tau ma’u ai ‘a e tala ‘o e ‘ofa taumama’o ‘a e ‘Otua. Ko e ‘ofa ia ne to’oa ai e punake ‘o e Himi 455. ‘I he’ene nofo ke fakamā’opo’opo ‘a e ngāue ‘a e ‘Otua ‘ia Sīsū, na’a ne ofo ‘i hono tu’unga mo hono taumu’a:
Ko e tu’unga ‘o e ngāue mai ‘a e ‘Otua ‘ia Kalaisi ‘oku taha pe: tu’unga ‘i he ‘ofa!
o Ko e ‘ofa ‘oku makehe he ‘oku ne ue’i ‘a e ‘Otua ke hifo mei hono tu’unga, tuku hono naunau, kae hoko ko e me’a efu
o Ko e ‘ofa ‘oku makehe koe’uhi ‘oku ‘ikai ke ne mamae ha me’a ka ‘oku lī’oa pea fai ke a’u
Ko e taumu’a ‘o e ngāue mai ‘a e ‘Otua ‘ia Kalaisi ‘oku taha pe: koe’uhi pe ko au!
o Na’a ne fili ke hoko ko e tangata koe’uhi pe ko au
o Na’a ne mamahi mo pekia koe’uhi pe ko au!
Ko e laumālie ia ‘oku uho’aki ‘a e veesi faka’osi:
‘Ofa ka ko ha ‘ofa ē
Ho’o ‘ofa kia au
‘Ofa ne ‘ikai mamae
‘Ofa ne fai ke a’u
Koe’uhi pe ko au!
‘I he kolosi ‘oku tau ‘ilo ai ha ‘Otua na’e hifo mai ‘o feohi mo hono kakai, pea feilaulau ‘ene mo’ui ‘a’ana ma’a hono kakai. ‘I he ‘uhinga ko ia ‘oku ‘ikai uki kitautolu ke tau mate ma’a e ‘Otua, neongo ko e fakamo’oni taupotu taha ia kuo fou ai ‘a e kau Kalisitiane tokolahi, ka ke tau ‘unu’unu atu ‘o ma’u mo’ui mei he ‘Otua ne pekia ma’au pea mo au. Ko e taha kuo ta’imalie ‘i he ‘ofa ‘a e ‘Otua ‘oku ne muimui ki he hala kuo tā ‘e Kalaisi, ‘o fua hono kolosi koe’uhi pe ko e fungani ‘o e mo’ui!
Lotu: ‘Oku hau’alofa’ia ho’omoutolu ni loto ‘i he ‘ofa afeitaulalo mo lakunoa ‘a e ‘Afiona, pea lave ai ‘akimautolu tu’a mo vaivai. ‘Oku momofi e ‘aho ko eni pea kehe hono anga, he ‘oku fungani hake ‘a hono feilaulau. ‘Oku mau kole fakamolemole na’a kuo mau lavaki’i ‘a e ‘Afiona pe fakafisinga’i koe’uhi ko ‘emau kumi faingamālie mo manavasi’i. ‘Eiki, tuku ke mau hūfanga he kelesi lahi fau ‘o e ‘aho ko eni, pea mo e ‘ofa ‘ikai mamae kuo fai ‘e ho ‘alo, koe’uhi pē ko kimautolu. ‘Oku mau tukupā ke fua homau ngaahi kolosi, pea muimui atu he hala kuo ne tofa ma’a kimautolu. ‘Ia Sīsū Kalaisi, ‘emeni.
‘I he ‘aho ko hono nima ko eni ‘o e Uike Tapu, ‘oku ou talitali aipē kimoutolu, pea mo fakamālō atu ‘i ho’omou kei kau fakataha mo au mo hoku fāmili ‘i hono muimui’i e mo’ui mo e ngāue ‘a Sīsū. Ko e ‘aho ni ‘oku makehe ‘a hono mahu’inga, he ko e teu ia e fononga faka’osi ‘a Sīsū mei Pētani ki Selusalema kimu’a ‘i hono kalusefai.
Ko e hokohoko ‘o e ngaahi me’a ne hoko he ‘aho ni ne anga pehe ni:
· ‘Ohomohe Faka’osi ‘a e ‘Eiki (Mt 26:17-35, Mk 14:12-31, Lk 22:7-38, Sn 13-17)
· Lotu ‘i he Ngoue ko Ketisemani (Mt 26:36-46, Mk 14:32-42, Lk 22:39-46)
· Lavaki’i ‘o Sīsū ‘e Siutasi mo hono puke ‘e he kau ma’u mafai (Mt 26:47-56, Mk 14:43-52, Lk 22:47-53, Sn 18:1-14)
· Fakamaau ‘o Sīsu ‘e he kau ma’u mafai (Mt 26:57-75, Mk 14:53-72, Lk 22:54-71, Sn 18:15-27)
‘I he pongipongi hake ‘o e ‘aho ni, ne fekau’i atu ‘e Sīsū ‘a Pita mo Sione ke na ō ki Selusalema ‘o teuteu e Loki ‘i ‘Olunga, koe’uhi ke nau fakataha ki ai ‘o fakahoko ‘a e kātoanga Pāsova. Pea ‘oku mou mea’i ‘a e talanoa. ‘I he efiafi hifo, hili e tō ‘a e la’ā, ne mo’utāfu’ua ‘a e kau ako hili ‘enau tākoto atu he Loki ‘i Olunga ke ma’u ‘a e me’atokoni ‘o e Pāsova, ne to’o ‘e Sīsū ‘a e poulu vai mo e taueli, pea ne fufulu taautaha e va’e ‘o e kau ako.
Tokanga’i ange ko e fufulu ‘o e va’e na’e ‘ikai ko ha ngafa fo’ou ia ne fokotu’u. Ko e konga mahu’inga ia ‘o e anga fakafonua ‘o e kakai ‘i he māmani ‘o e ‘aho ko ia talu mei mu’a. Ko e ngafa ‘o e taha ‘oku ‘o’ona ‘a e ‘api, pe fai ‘a e fakaafe, ke ne teuteu ha vai ke fufulu ai e va’e ‘o e kau ‘a’ahi mai ki hono fale, pea ‘ikai ko ia pē, ka ke fekau mo ha taha ‘o ‘ene kau tamaio’eiki ke ne fufulu e va’e ‘o e kau fakaafe. ‘Oku tau ma’u eni ‘i he ngaahi talanoa he Fuakava Motu’a (Sen 18:4; 19:2; 24:32; 43:24; 1 Sam 25:41), pea mo e ngaahi lekooti faka-hisitōlia kehe. Ko e kau tauhi ‘api ‘e ni’ihi na’a nau fakahū mai ‘a e ‘a’ahi, punou mo fekita mo ia, pea ‘oange ‘a e vai ke ne fufulu pe ‘e ia hono va’e.
‘Oku nofo e mahu’inga ‘o e ngāue ‘ikai ‘i he ngāue fufulu pē ka ko e vai ‘oku foaki—he ko e vai ko e koloa hā mo lofia ia mo mahu’inga fau ‘i he ngaahi potu pakukā hangē ko Pālesitaine. ‘Oku ‘ikai ma’u ngofua, pea ‘ikai ‘ave noa’ia, ngata pē ‘i ho’ota tonu.
Ko hono makehe hono fai ‘e Sīsū ‘a e fufulu va’e he ‘oku ‘ikai anga maheni ke fakahoko e ngāue ‘e he taha ‘oku mā’olunga kia kinautolu ‘oku ma’ulalo, ‘e he faiako ki he’ene kau ako, ka ko ia ai pē ‘a e sipinga kuo tā ma’a kitautolu heni ‘e he ‘Eiki: ko ia ‘oku ne fie hoko ko e lahi, ke ne matu’aki hoko ko e sevāniti; ko ia ‘oku fie tu’ukimu’a, ke ne faka’aki’akimui. Ko e tala ia mo’ui fakatamaio’eiki!
Ko ia aipē foki ‘a e makatu’unga ki he fekau na’a ne tala: ko e me’a ‘e ‘ilo ai kimoutolu ‘e māmani ko e kau ako ‘a’aku, ke mou fe’ofa’aki. Mālie fau ka ko e ‘āsenita mo’ui ma’a e kakai hangē ko kitautolu kuo ta’imālie he fakaafe ke muimui kia Sīsū: fetamaio’eiki’aki mo fe’ofa’aki! Ka tau ka lava e fekau faingofua mo hangatonu ko ia, ‘e mole mo ia e kinoha’a kotoa pē mei he’etau mo’ui mo ‘etau ngāue.
‘Oku tauhi tukufakaholo ‘e he ngaahi siasi lahi e fufulu va’e he ‘aho Tu’apulelulu. ‘Oku ‘iloa ai e ‘aho ni ko e Tu’apulelulu Fufulu Va’e (Maundy Thursday). Ka ko hono laumālie ke tau fakahoko ha fatongia ‘oku taau mo e sevāniti ‘a e ‘Eiki—pe ko e tufi veve, feime’atokoni, ‘a’ahi ki he kau mahaki’ia mo toulekeleka, pea mo tokangaekina e uitou, paea mo e li’ekina, ko e ‘uhinga ia ‘o e ‘aho ni. Kuo fai ‘e he ‘Eiki hono fufulu e va’e ko e sīpinga, pea ‘oku ‘ikai ui kitautolu ia ke tau hanganaki he fufulu va’e. Mālō pē ia. Ko e me’a ‘oku fiema’u: ke tau mo’ui atu ko e kau sevāniti ‘a e ‘Otua, ‘ofa ki he kakai ‘a e ‘Otua pea fe’ofa’aki ke hoa mo e ‘ofa mai ‘a e ‘Otua. Ko e fa’ahinga pehē na’e ‘uhinga ki ai hono liuanga ‘e Sīsū ‘a e Pāsova Faka-Siu ke hoko ko e ‘Ohomohe ‘a e Kau Tamaio’eiki. ‘I he ‘Ohomohe, fakatatau kia Luke 22:15-16, ne me’a ai ‘a Sīsū:
Kuo u mātu’aki holi ke kai ‘a e Pāsova ko eni fakataha mo kimoutolu ‘i he te’eki ke hoko ‘eku fakamamahi: he ‘oku ou tala atu, ‘E ‘ikai ‘aupito te u to e kai ia, ‘o a’u ki he taimi ‘e fakakakato ai ia ‘i he Pule’anga ‘o e ‘Otua.
‘I heni, ‘oku fakakakato ai ‘e Sīsū ‘a e ‘uhinga ‘o e pāsova ‘aki ‘ene foaki hono sino mo hono ta’ata’a ke maumau’i mo lilingi ke tu’unga ki ai hotau fakatau’atāina mei he angahala mo e mate. “Pea na’a ne to’o ha mā.... (Luke 22:19-20).
Hili ‘a e Pāsova, ko e ngāue faka’osi ‘a e ‘Eiki he Tu’apulelulu ko ‘ene taki hifo e kau ako ki he ngoue ko Ketisemani (‘i he talalo ‘o e Mo’unga ko ‘Olive), ‘a ia ne fai ai ‘ene fetapa ki he Tamai: “oua na’a fai ho’oku loto, kae fai pe ho’ou finangalo!” Ko e hikule’o ia ‘o e tukulolo kuo lau mei ai ‘a hotau fakamo’ui. Ko Ketisemani ne fakahoko ai hono lavaki’i ‘e Siutasi (hangē ko ia ne u lea ki ai ‘aneafi), pea na’e fai mei ai hono taki kia Kaiafasi ke fai hono fakamaaua.
‘I he faingamālie ‘o e ‘aho ni, ‘oku ou fakaafe’i kimoutolu mo homou ngaahi fāmili ke tau fakalaulauloto fakataha ki he mo’ui ‘a e ‘Eiki, kae’uma’ā ‘a e faingata’a ‘oku ne teu ki ai he po’uli hifo ‘o e ‘aho ni. ‘Ikai ia ko ia pē, ka ke fakamanatu kia kitautolu ko hotau tala ē—ko e pole ke muimui ‘ia Sīsū ‘oku ‘ikai ko ha kaime’akai ki ha matātahi pe ko e “kai, inu mo nekeneka”, ka ko e molomolomuiva’e ‘i he hala ‘oku hangatāmaki fau, fou ‘i he mamahi, pea ‘e iku ki he kolosi. Ka ko e hala ai pē ia. ‘Oku ‘ilo e taha ‘oku muimui mo’oni ‘i he’ene lototō, ‘ofa, tukulolo mo e mateaki. ‘Io, ‘o taau mo hono sevāniti.
Ngāngāue atu, hanga ‘o fai
‘A e finangalo he Tamai
Hala ne fou ai hotau ‘Eiki
Taau mo hono sevāniti!
Lotu: ‘Eiki, neongo ko e hā, pule ‘a’au ‘oku fu’u e’a, teu ‘ahi’ahi ke talia, ke u fai ho finangalo ia. Ka pule mai ke u tuenoa, masiva he me’a manako, te u ‘ahi’ahi ke talia, ke fai ho finangalo ia. Ka to’o ‘a ‘eku ‘amanaki, tapu ‘a e me’a ne u fiefai, te u ‘ahi’ahi ke talia, ke fai ho finangalo ia. Ka pule ke u mahaki’ia, faka’ausino ke pekia, te u ‘ahi’ahi ke talia, ke fai ho finangalo ia. ‘Eiki, liliu ‘a hoku loto, ke u tui ai pe ki ho poto, kae faingofua pe ke u talia, ke fai ho finangalo ia. ‘Emeni.
Nanelovey Narrow Liu
Nanelovey Narrow Liu
Mahu'inga 'o e Mālōlō Lelei
'Oku matu'aki mahu'inga ke tau ki'i tu'u si'i 'o fakaongo ki he fiema'u 'a hotau sino, 'atamai mo e laumālie foki. 'Oku 'ikai ko ha uki eni ke tau siokita, ka ko e fakamanatu 'a e mahu'inga ke tau tokangaekina kitautolu (self-care). Mahino pē 'oku kouna kitautolu ke mu'a 'etau tokanga ki he kakai kehe, pea ko e me'a lelei ke fai pehē. Ka 'o ka 'ikai ke tau mo'ui lelei, pea 'e faingata'a ke tau 'aonga ki ha kakai kehe.
'Oku tau feto'oaki foki he taimi lahi e mo'ui mateaki li'oa, ngāue 'osikiavelenga mo e ta'etokanga ki he mo'ui. Ko e me'a lelei ke li'oa kae'oua 'e fai ke ta'e'aonga. Ko e me'a lelei ke fai hotau tukuingata 'i ha fatongia, kae 'oua na'a ngalo 'oku fiema'u ha sino mo ha 'atamai 'oku mālohi ke fakahoko 'aki.
'Oku 'ikai kovi ke 'ai pē mo 'oange ki hotau sino, 'atamai mo e laumālie ha mālōlō. He 'oku 'oange 'e he mālōlō lelei 'a e faingamālie ke fakafo'ou mo tānaki ha ivi 'oku lahi ange ke hoko atu 'aki 'a e mo'ui mo e ngāue.
'Oku 'ikai foki ke tau fa'a tokanga ki he mālōlō lelei 'oku fiema'u 'e hotau 'atamai mo e loto. 'Oku tau 'i he kuonga 'oku mo'ua hotau tokolahi he alanga fokoutua ko e puputu'u (stress). Ka 'oku 'ikai ke tau fa'a tali foki ke lau 'oku tau mo'ua ai. 'Oku fiema'u 'aupito ke faito'o 'a e alanga fokoutua ko eni he ka 'ikai te ne uesia 'a e ngaahi 'ōkani mahu'inga (vital organs) 'oku nau tauhi 'etau mo'ui.
Ka 'ikai ma'u 'e he 'atamai mo e loto ha nonga, 'oku 'ikai ke ma'u 'e he sino 'a e mālōlō 'oku ne fiema'u. Ka 'ikai ke ke ma'u ha mohe lelei 'i he po'uli 'oku 'ikai kakato ho ivi ke fakahoko ho'o ngāue he lolotonga 'a e 'aho.
Fakapapau'i 'oku ke ma'u ha mālōlō fe'unga, he na'a mo Sīsū na'e pau ke ne mavahe mei he kakai mo e kau ako "'o fakaekinautolu" ke kumi ha ivi ke fai'aki 'a e ngāue. He na'a mo e 'Otua, na'e pau ke ne tuku mavahe ha 'aho ke mālōlō ai (Sāpate). He'ikai ke tau 'osiki e ngaahi fatongia, ka 'i he'etau mālōlō 'oku tau fakamo'oni ai 'oku 'ikai ko ha kau pōpula kitautolu ka ko e kakai 'oku tau'atāina ke fakahoko 'a e ngāue 'oku 'aonga mo paotoloaki mo'ui foki.
Tauange ke mou ma'u kotoa pē ha 'aho mālōlō lelei (Auckland Day).
By Rev Dr Nasili Vaka’uta
2 years ago | [YT] | 5
View 0 replies
Nanelovey Narrow Liu
DAILY BREAD MO REV SIONE MOUNGAVALU
" KO 'ETAU FO'I MA KI HE 'AHO NI TOKONAKI 2 SIULAI 2022."
1 PITA 3:8 - 16.
" Ka mou 'ai ke tapuha 'a Kalaisi 'i homou loto ko e 'Eiki pe ia, 'o mou 'osi teu aipe ke fai ha fakamatala kiate ia fuape te ne 'eke kiate kimoutolu 'a e 'uhinga 'o e 'amanaki 'oku mou ma'u, kae fai 'i he angavaivai, mo e tailiili, kuo 'ata'ataa ho mou konisenisi." V15
" TEUTEU KE KE FAKAMATALA'I 'A E 'UHINGA HO'O 'AMANAKI LELEI, NEONGO HO'O MO'UI FAINGATA'IA."
Ko e Ta'u 'eni 'e 24 'eku pole ke u Muimui ki he 'Eiki pea kapau te u fai ha ki'i Fakama'opo'opo ki he tu'unga 'eku ma'u e Fiemalie mo e Nonga ki he'eku Mo'ui Fakatu'asino pea te u pehe:
" 95% 'EKU MO'UI FAKA'AHO KO E MAMAHI PE MO E FAINGATA'A'IA."
" 5% KO E FIEMALIE MO E NONGA."
Ka ki hoku LAUMALIE Mo e Nonga Fiemalie 'oku ne MA'U 100%.
Ko e fo'i Fakamatala 'oku ou fai 'oku 'ikai ngata pe he Fanongo mo hono Lau 'ehe Kakai 'i he tohi ni, Ka 'oku nau toe FAKA'EMENI mai ko e MO'ONI ia 'oku nau Sio FAKA'AHO ai 'i he Vaa'ihala Fononga 'oku te Fononga ai.
Pea ko ia ai KUOPAU KE 'IAI E FIFILI, pea 'e 'iai mo e Ngaahi FAKAFEHU'I, pea 'oku 'Uhinga mai e 'Aposetolo ki ai:
" KE U MATEUTEU AI PE KE FAI HA FAKAMATALA KIATE IA FUAPE TE NE 'EKE KIATE AU 'A E 'UHINGA 'O E 'AMANAKI 'OKU OU MA'U..."
'Oku lisi mai 'e Pita ha ngaahi 'Elemeniti 'e 5 kuopau ke Faka'ulungaanga'i 'aki ha Fa'ahinga Kakai ko e Kau Kalisitiane, Kau Tui, Kau Muimui mo e Kau Tisaipale:
1) Fakafetaiaki 'o muimui ki he fo'i Taumu'a tatau 'o Uouongataha.
2) Kaunga Mamahi 'o loto ke tokoni'i ha Fiema'u 'a ha taha kehe.
3) Ko e 'Ofa, kuopau ke te fai ia ki ha taha pe 'o hange ko ha Tokoua, Tuofefine, Tuonga'ane Mo'oni.
4) Ongo'i Manava'ofa mo loto Fietokoni.
5) Ma'u e loto Fakavaivai mo Fakatokilalo.
Ko e ngaahi Naunau 'eni 'oku Fakateunga'aki 'a e Loto 'o e Tangata KUO TAPUHA MO'ONI 'A KALAISI 'I HE'ENE MO'UI.
" KO FE 'OTUA?
'E ANGA FEFE 'ETE 'ILO'I 'OKU MO'ONI E 'OTUA? "
Ko hai te ne Talamai ko e Tohitapu ko e Lahi Taha, Ma'olunga Taha, Mahu'inga Taha, Pau Taha pea Mo'oni Taha?
" KE TALI E FEHU'I NI: Ko e 'Otua na'a ne Fekau mai hono 'Alo ko Sisu Kalaisi ko e LIVING EVIDENCE. Pea ko ia kotoa pe 'E TUI KI AI KUOPAU KE TAPUHA 'A SISU KALAISI 'I HONO LOTO, 'o hange ko Pita mo e Kau TISAIPALE 'i he 'Aho ko ia.
" FEFE 'A E 'AHO NI, KO HAI TE NAU HOKO KO E KAU FAKAMO'ONI? "
Ko Au, mo Koe, mo Kinautolu kotoa pe NA'A NAU, pea 'OKU NAU, pea TE NAU HOKO 'O TEU'I KE NAU FAI E FAKAMATALA KIATE KINAUTOLU TE NAU 'EKE 'A E 'UHINGA:
'Etau Mamahi pe mo Mo'ui Faingata'a'ia.
'Etau Masiva pe mo Mo'ui Tukuhausia.
'Etau Fehi'anekina'i pe mo Ngaohikovia.
'Etau Fiekaia pe mo Mokosia, " KA TAU NONGA PE MO E 'AMANAKI LELEI.
KA TAU ANGAVAIVAI PE MO TAILIILI.
KO E KAKAI KUO 'ATA'ATAA HO NAU KONISENISI.
Kapau kuo 'iai ha taha kuo OFO HE FU'U LILIU HO'O MO'UI, PEA NE FEHU'I, KUO KE LAVA 'O TALI?
PEA KO E HA HO'O TALI?
Te ke talaange ko e Faifekau koe?
Te ke Talaange ko e Siasi Mo'oni pe taha 'oku ke kau ki ai?
Te ke talaange 'oku ke lii lahi ho'o Misinale mo e Fakaafe?
TE U TALAANGE 'OKU OU NGAUE LAHI KI HU'ATOLITOLI KI HE FANAU HOPOATE?
Maumau Taimi lahi!
Ko ha fa'ahinga Tali ia ke u fai? Tali Fiepoto lahi mo Fielavame'a 'a e Vale ngangau ko au.
Ko e Tali 'oku Fiema'u 'ehe 'Otua ko " KO SISU KALAISI KO E 'EIKI PE IA! "
PEA 'OKU TAPUHA IA 'I HOKU LOTO.
Tapu ke u TOTONGI E KOVI 'AKI HA KOVI, pe ko e LEA KOVI 'AKI HA LEA KOVI." V9
Pea Ta'ofi hoku 'ELELO mei he kovi, mo hoku LOUNGUTU mei he LEA KAKA mo e LOI. V10
Faka'ehi'ehi mei he Kovi, kae fai lelei.
Pea kumi e Melino 'o Tuli ki ai.
" HA E ME'A 'OKU TAU TULI HOLO HE 'AHO NI? "
'Ikai toe ha Palaku mo e Fakalielia hono TULI TAKAI holo 'aho mo e po.
Tokanga he ko e Ongo Fo'i Fofonga 'o e 'Eiki 'oku na Siofi e kau Ma'oni'oni, Pea Fakaongo hono Ongo Telinga ki he'enau Lotu.
Ka ko hono FOTUNGA 'OKU NE HANGA KI HE KAU FAI KOVI." V12.
'E hanga atu hono Fotunga, pe 'e fakaongo atu hono telinga?
" HE KO FE KAU MA'ONI'ONI? "
'A e kakai 'oku nau SUFFER he MAMAHI mo e FAINGATA'A KOE'UHI KO 'ENAU MAMAHI'I 'A E 'EIKI KO SISU KALAISI, PEA KUO TAPUHA 'I HE 'ENAU MO'UI.
FEFE KO E HE 'AHO NI?
Fai leva ha'o Tukupa he 'Aho ni na'a ko e faingamalie faka'osi pe eni.
" TEUTEU MA'U PE KE KE FAKAMATALA'I 'A E 'UHINGA HO'O 'AMANAKI LELEI NEONGO E FIHITU'U 'A E FAINGATA'A."
'Ofa lahi atu ki hoku Kaunga Tisaipale kotoa pe.
2 years ago | [YT] | 0
View 0 replies
Nanelovey Narrow Liu
We dont know what Jesus looks like, we don’t have picture of Jesus, God did that purposely so that we won’t be worshiping an image cause GOD is a spirit and it must be worship in spirit . #We cannot escape Jesus!
Good Evening Dear Hearts
3 years ago | [YT] | 1
View 0 replies
Nanelovey Narrow Liu
Fakalotolahi 'oe 'Ahoni: "OFA NA'E 'IKAI MAMAE"
Hosea 3:1
"Pea folofola 'a Sihova kiate au, Toe 'alu 'o 'ofa'i ha fefine 'oku ai hano 'ofa'anga, ka kuone maumau 'ene alafia, 'o hange koe 'ofa'i 'e Sihova 'a 'Isileli, ka ka hanga kinautolu kihe ngaahi 'Otua kehe..." (to'o meihe 2017).
*************************************************************************************************
Ko Oliver Cromwell koe taha he kau 'Eikitau anga fita'a he hisitolia 'o Pilitania. Na'e makehe pe 'ene founga taki 'ae taha pe 'ene lea mo 'ene tu'utu'uni pea pau ke angimui 'ae kau sotia. Tokua ne 'iai ha 'aho 'e taha ne talangata'a ai ha sotia ki he'ene angi peane tu'utu'uni ke fana'i 'i tu'a he taha 'oe ngaahi cathedral 'o Lonitoni. Ko e pongipongi koia naa'ne tu'utu'uni ke 'uluaki taa 'ae fafangu 'oe cathedral pea toki hilifaki 'ae tautea 'i tu'a. Ko e taimi na'e fusi ai 'ehe sotia 'ae maea 'oe fafangu ke taa, na'e 'ikai ongo e le'o ia 'oe fafangu. Na'e fekau 'e Cromwell 'ae sotia ke kaka he taua 'oe fafangu 'o vakai e fafangu pe koeha 'oku 'ikai ongo ai hono le'o. Kuopau ke tatali e tautea ke toki ongo e le'o 'oe fafangu. Na'e kaka hake 'ae sotia 'o matu'aki 'ohovale he'ene 'ilo'i ha fefine 'oku ne ha'i ia 'i loto he 'aofi 'oe fafangu. Koe taimi na'ane fusi ai e maea 'oe fafangu, 'oku alu atu pe 'ae 'elelo ia oe fafangu 'o taa he 'ulu 'oe fefine (puipuiange he moe fakatapu).
Na'e vete hifo 'ehe sotia 'ae fefineni meihe fafangu 'oku kei tau'aki pe 'ene manava. Peane 'eke ange kihe fefine pe koeha e 'uhinga ma'olunga na'ane ha'i ai ia he fafangu. Talaange 'ehe fefineni, "ko si'oku 'ofa'anga 'ae sotia 'oku teu ke fana'i, ifoange ke mole 'eku mo'ui kae mo'ui si'oku husepaniti", pea si'i malolo 'ae fefine. Na'e iku tu'utu'uni 'e Cromwell ke ta'ofi e tautea he'ene ma'ema'ekina kihe lotolahi 'ae fefineni ke li'aki mo'ui ma'a hono 'ofa'anga. Talu ai e tafoki a Cromwell 'o lea kihe kau sotia "Ka pehee fau ha li'aki mo'ui 'aha tangata ma'a hono fonua, 'e hoko e fonuani koe pule'anga tu'uloa."
Ko hotau folofola he 'ahoni he tohi 'ae Palofita ko Hosea. Koe paofita na'e mo'ui 'ihe kuonga 'oe ngaahi Tu'i 'e 4 'o 'Isileli 'aia ko 'Usaia, Siolame, 'Ahasi mo Hesekaia. Koe vaa'itaimi faingata'a lahi. Tafoki e ngaahi Tu'i 'o tauhi 'aitoli pea muimui ai moe kakai. Ngalulu fakapolitikale 'a 'Isileli he sipinga kovi 'ae kau taki. Fakautuutu e palopalema faka'ulungaanga he fonua 'oe tauhi 'aitoli moe situ'a 'ae kakai meihe 'Otua. Koe angahala fakalilifu 'o 'Isileli ko hono fakatonuhia'i 'oe mo'ui fe'auaki.
Koe talanoa malie eni mo matu'aki kehe hono natula. Fekau 'ehe 'Otua 'a Hosea koe palofita ke 'alu 'o mali mo Komela koe fefine fe'auaki. o hono fakasino 'oe natula angahala 'o 'Isileli, tokua 'oku hange ko Komela. Na'e 'ikai fa'a laua 'ae hola moe foki 'a Komela ki hono angamu'a kae tulimui pe 'a Hosea ke fakafoki ki 'api. Koe nofomali na'e keinanga'aki ae lo'imata moe fonu mamahi. Koe'uhi koha uaifi na'e liliu ngofua 'ene 'ofa 'ehe malohi 'oe angahala fe'auaki. Ka na'e fungani hake pea ngingila he talanoani 'ae husepaniti na'e kitaki pee mo 'ofa hono fuakava, faitotonu mo 'ikai maninia 'ene 'ofa mali moe felupe 'oe ki'i fanau.
Koe 'uhinga 'oe hingoa Hosea koe "fakamo'ui 'ae 'Otua" pe koe "fu'u ivi 'oe 'ofa kumi mai 'ae 'Otua". Koe 'uhinga 'oe hingoa Komela meihe motua'i lea Hepelu koe "fakangata pe "'OSI" pe motuhi". Koe taipe 'oe feinga 'ae tangata kene motuhi ia meihe 'Otua he'ene angahala.
Na'e hange ha matemate 'a liku 'ae ki'i taimi ne nofo mai ai 'a Komela 'i 'api. 'Iai hona foha ko Sisilili moe 'ofefine 'e ua ko Loami mo Loluhama. Taumaiaa ke 'uhinga malie e mata 'oe ki'i fanau. Koe 'ua malohi 'oe "FE'AUAKI" na'ane kuihi e mata 'oe fa'ee koeni ke muna pee mo paea e mata 'oe ki'i fanau. Kae lau 'e hai 'ae inu 'a lo'imata 'ae husepaniti angatonu. Na'e ma'olunga ange 'ae feinga moe holi ke fakatoli'a 'ae natula angahala.
'Oku leta mo lauta 'i hotau kuonga 'ae fakaaoao peheni 'ae Tevolo. Faka'ofa 'ae si'i ngaahi famili lahi he fakavalevale 'ae ngaahi uaifi kuo nau hopo ki hala 'o musu 'enau 'ofa kiha kakai kehe kae paea 'ae husepaniti moe fanau. Koe me'a tatau pee kihe ngaahi husepaniti kuo nau li'aki 'ae ngaahi uaifi moe fanau.
Ko Komela koe fefine na'e kehe atu 'ene fulikivanu. Na'ane pa'usi'i e 'ofa mali moe anga lelei 'a Hosea 'one lau ia koe laiseni ke 'a'eva he fakalaukau 'oe mo'ui fe'auaki. Te'eki tu'o taha ke haa he talanoani ha taimi ne ala ai e nima 'o Hosea 'o taa'i pe valoki'i pe aa 'a Komela. Ko Hosea koe tangata na'e hange ha makahunu hono mata 'ene fehangahangai moe lau ae kakai. Na'e 'ikai puli kiate ia 'ae ve'e'alu 'a Komela ka na'e ma'olunga ange kiate ia kene fakahaa'i e 'Ofa Ta'emamotu 'ae 'Otua.
Koe taha 'oe fakapulipuli 'oe talanoani, na'e 'osi tala pe 'ehe 'Otua kia Hosea, "Teu fakahaa'i ki 'Isileli 'eku 'Ofa 'ihe natula ho'omo nofo mali". Ko 'Isileli ko 'eku kakai fili ka kuo nau li'aki au Sihova 'o hange ha fefine fe'auaki. 'Oku nau fili 'ae ngaahi 'aitoli 'oe mo'ui kenau falala kiai. Ka he'ikai malohiange 'enau fehi'a mo 'enau hee he'eku 'Ofa.
'Osi hanga pe 'ehe 'uhinga ia 'oe hingoa 'oe ongo matu'ani 'o talateu'i e misiona 'ae 'Otua ki hono kakai.
Koe ta'u e 2000 tupu kuohili koe tumutumu ia 'oe 'Ofa Li'aki mo'ui 'ae 'Otua 'i he'e ne foaki mai 'a Sisu ke pekia he kolosi. Lolotonga 'oku tau hange ko Komela. Tau situ'a meihe 'Otua pea tau feinga ketau motuhi kitautolu he'etau holoholomelie he fakaifoifo he angahala. Talamai 'ia Loma 5:8 "lolotonga pe 'etau angahala kuo pekia 'a Kalaisi ma'atautolu..." Na'e 'ikai tatali e 'Otua ketau sai pea toki 'ofa mai. Na'e mu'omu'a mai 'ene 'ofa lolotonga 'etau nofo he angahala.
Mo'oni e lea, Na'a tau taehounga pe kae 'ofa'i pe kitautolu. Ko Komela hotau hotau la'itaa, 'ae 'alu mo foki meihe Eiki.
'Oku 'ikai keu lave'i pe koeha e tukunga ho'o mo'ui, kapau 'oku ke hange ko Komela 'o situ'a meihe 'ofa 'ae 'Otua. 'Oku ke 'ilo, kapau ko koe tokotaha pe na'e 'i mamani, na'e kei pekia pe 'a Sisu koeuhi koho mahu'inga. Na'e faingofuaange kihe 'Otua ke tukuange 'a Sisu ke pekia he kolosi ka na'e faingata'a ange ke tukuange koe keke mate he angahala. Fakaafe'i a Sisu ki hoo mo'ui kake inasi he fonu mahuohua 'oe mo'ui. Talaange pe kia Sisu, ha'u 'o nofo hoku loto peake pule he'eku mo'ui.
"E Sisu na'e pehee ho'o 'ofa kihe maama
Na'ake fehi'a ke mate ee ha taha angahala".
By Faifekau Soileti Finau
3 years ago | [YT] | 2
View 2 replies
Nanelovey Narrow Liu
Koe faka-lotolahi kihe ‘aho ‘oe fa’ee
Mums, did you ever question your value as a role model, caretaker, administer of hugs and Band-Aids? I think we all have in today's
climate of "do more, get more, have more." Many of us work to bring home a paycheck and others work for our sanity. Have you ever wondered if your children were better off with the babysitter than you? Scientific studies are beginning to point to the overwhelming value of a mother's love, hugs and support. Nannies, babysitters and relatives
are terrific. They just aren't as terrific as MUM.
I think mums can work at home, be homemakers or work outside of the
home and still be great mums. The most important part of mothering is
being there for our children. Maybe your sacrifice is going to work but spending your precious little free time reading your child a
bedtime story every night, taking him/her to the park on Saturdays or chaperoning your daughter's school dance. What matters is our input, confidence in our roles as mothers, knowing we are the best person for
the role and to understand how valuable we are to society. Pat yourselves on the backs mums, you've accomplished a miracle!
There is no greater sacrifice on earth, in my opinion, than making the decision to be a parent. Know how important you are. Know that your children need you to be as solid an individual as you can be. Therein lies your strength as a mother, whether you spend the day at home or in an office. We are all exceptional women in our motherhood.
‘Ihe ‘eku toe lau ‘ae mahu’ingaa ‘oe fa’e, kae hange fa'e ia ko e lau 'a e kau tufunga lea hotau fonua ki he lea ko e MAHINO. Ko ene pehe pe mahino ko 'ene 'osi ia. 'Oku hala nai ke to e tanaki mai suffix ko e “ ‘i “ mahino'i. Ke to e mahino feefee kuo mahino, ko ia 'oku 'ikai ha to e lea ia 'e mafana ange ka ko 'ete pehe pe “FA’E". 'oku hanga 'e he mahu'inga 'o fakamomoko'i ' a e lea fa'e. he hange neongo 'oku 'ikai ke pehe, 'oku tokolahi 'a e kakai 'oku nau 'ai noa'ia'i 'a e fa'e, ko e anga pe 'o e fiefia mo e kaunga fakafeta'i kihe ‘Eiki he kei vakai ki
si'ete fa'e 'i he ngaahi 'aho ko 'eni 'oku kei fai pe 'ene fei'umu (akonaki, fafanga) pea tohi mo 'ene la'i feta'aki(lea, talatalaifale).. kihe finemotu’a ni, 'Oku ou manatu ai kihe ‘eku folau mai mo ‘eku fa’e mei Tonga ‘ihe ‘uike kuo’osi , kihe matapule folau mai kihe toli pea ko ‘ene eke mai pe ko ‘eku fa’e peau tali ‘io, peau pehe atu koe malo pe kei ‘ofaa mai ‘Eiki ma’ana kei mata’ia si’ono fofonga mo kei fanongoaa si’ono le’o. Kou faka-tokanga’i atu e matapule ni, ‘oku lelenoa pe si’ene lo’imata, peau pehe atu ke saipe? Pea ne pehe mai” Me'apanga ko 'ene toki mahu'inga
e koloa he'ene mole pea faka-loloma koe 'ikai keu 'ilo ha kovi 'e taha ne fai he'eku fa'ee kiate au" Si'i fanga tokoua moe fanga tuonga’ane. Oku 'ikai moha toe mata'i koloa 'e mahu'inga ange ho nofo mamani ka koe fa'eee pea kuo 'ikai ke kei makakoloa 'aki
mo hono hamu hifo e femamenite 'a hono fakatatau 'ehe punake 'ae mahu'inga 'o e fa'ee. Tala'ehai 'e lue hake ha taha 'i hala 'oku ngaue mai ha siana 'i honau 'api pea pehe atu " Malo e tau mo 'api na" Ko lea pe ia ki he fa'ee, He koia 'oku tau moe faingata'a 'o 'api..tuku keheange ngaahi ‘aho ni, he kuo liliu foki e taimi ia pea kuo lahi e matu'a
tangata ia "kuo tau mo 'api" kae tau e finematu'a ia mo 'uta.....
"Who can find a virtuous woman? For her price is far above rubies."
Fakamalo ki si'i ngaahi Fa'e 'i he tou'anga 'o tau hoko ai ki he tu'unga mo'ui 'oku tau 'i ai 'i he 'aho ni. 'Ofa ke mou ma'u ha Sapate Fa'e fiefia mo fakakoloa. Pea 'ofa ke tokanga'i makehe kimoutolu he 'Aho Mahu'inga -
please don't forget to enjoy the Day 'cause the next day won't be. 🙂
LOVE&GRACE
Happy First Heavenly Mother’s Day to My Mother Jewel of our family Mele Letele Makineti Cook Valu …. We Miss You Mum our first mother’s day without you, been 2 months and 2 weeks since you gone ikai keke ngaloooo mohe aaa
3 years ago | [YT] | 1
View 0 replies
Nanelovey Narrow Liu
“’Ofa Ta’ehiki...”
(Sione 15:9-17)
Kuo tau tukufolau ‘i he māhina ko Mē, pea kamata’aki e Sāpate ma’a e fānau. Ko e mata’ikoloa mahu’inga fau ka ko e ngaahi tofi’a kuo foaki ‘e he ‘Otua ko hotau ‘inasi. Pea neongo ‘oku vaivai ‘etau fakahoko fatongia he taimi ‘e ni’ihi, kae tala’ehai ‘oku tuku ha lelei pe kaipoosi ha koloa mei he’etau fānau. Ko hotau tokolahi ‘oku fai’aki e tauhi ‘a e lelei taha ‘oku tau ala lava ‘aki e me’a ‘oku tau ma’u. Kehe pē ke fakasīpinga ki he’etau fānau ‘a e ‘ofa ‘a e ‘Otua ko hotau Tauhi Lahi.
Ko e ‘ofa ia ‘oku tuku-mo-nonofo ki ai ‘a e talanoa ‘a Sīsū ‘ia Sione 15:9-17, pea ko e lēsoni ia mei he kosipeli ki he Sāpate fakamanatu ‘o e ngaahi fa’ē. ‘I he Sāpate fa’ē kotoa ‘oku ne uki ‘etau tokanga ke fakama’unga ki he mahu’inga ‘o e tu’unga mo e fatongia ‘o ‘etau ngaahi fa’ē, pea mo e feilaulau ‘oku nau fai ‘i he ‘aho mo e pō koe’uhi ke tauhi honau ngaahi fāmili. Ko e tokolahi ‘o e ngaahi fa’ē ‘oku nau ngāue mateaki ‘i ‘api neongo ‘oku ‘ikai ko ha ngāue totongi ia. Pea ‘oku tau fa’a fua foki e mahu’inga ‘o ha ngāue he pa’anga ‘oku ma’u mei ai. Ka kiate au, ‘oku ‘ikai ha ngāue ‘e mahu’inga hake ‘i he ‘aufuatō ‘a e ngaahi fa’ē ma’a ‘enau fānau.
‘Oku ou fakakaukau lahi ki he’eku fine’eiki, pea ko e fakakaukau foki ia ‘oku ‘ikai mama’o mei hoku ‘atamai ‘i ha taimi. ‘I he taimi lahi ‘oku ou manatu melie mo e lo’imata, he ‘oku ‘ikai ngalo ‘iate au ‘a ‘ene ‘ā hengihengi fakapaku laí keke vai ‘i homau ‘api ke teuteu ha me’atokoni ke fa’o he’eku kato naunau kau tuli ki he pasi ke ō ki he ako.
‘Oku ‘ikai ngalo ‘a ‘ene lava ‘o leva’i ‘emau fusimo’omo ke lato e fiema’u ‘a e fāmili. ‘Oku ‘ikai ngalo ‘a e hangē pē ‘oku mau koloa’ia ‘i he hanga ‘e he’ene malimali ‘o ‘ufi’ufi ‘emau masiva. ‘Oku ‘ikai ngalo ‘a e taimi ne ma’u ai ‘ene ki’i ngāue faama mo èku tangata'eiki, pea neongo ‘ene vahe kovi, ka na’e fua’aki ia ha kavenga pē ‘oku tala mai. Kiate au, ko e fakamatala taupotu mo hā mai ia kiate au ‘o e ‘ofa ‘oku lea ki ai ‘a Sione.
Ko e ‘ofa ‘a e fa’ē ‘oku ‘ikai tu’u-mo-lele pe hiki. Ko e ‘ofa ia ‘oku nofoma’u pea ‘ikai ngaūe. Ne’ine’i fakasīpinga ‘e he punake ‘o e Himi 538 ‘etau fekau’aki mo e ‘Otua ke “hangē ko e fai ‘a e fānau ki he fa’ē.” Ko e uki ‘oku fai ke tau nofo ma’u ‘i he ‘ofa ‘a Kalaisi, ko e uki ke tau ‘ofa hangē ha fa’ē, ke tau ‘ofa ta’ehiki. Ko e taau ‘o e kakai ‘oku ‘ikai hiki meia kinautolu ‘a e ‘ofa ‘a e ‘Otua ke nau nofo ma’u ‘i he ‘ofa pea nau fe’ofa’aki foki.
‘Oku fakaloloma ‘a e kau lotu ‘oku tu’u-mo-lele mei he ‘ofa. ‘Oku nau ‘ofa pē ki he kakai ‘oku nau sai’ia ai, 'ofa kihe kakai ma'u 'enau koloa, ‘ofa pē he faingamālie, pea ngata ai. ‘Oku fakaloloma ‘a e kau lotu ‘oku filifili (hūmataniu) ‘enau ‘ofa—‘oku nau ‘ofa pē ki he kāinga (lanu, matakali, tui, etc) kae ‘ikai kau ai ‘a e tu’a mo e lauvale. ‘Oku fakaloloma ‘etau feinga ke fakangatangata e koloa na’e ‘omi ta’etotongi pea ke foaki ta’etotongi. Ko hotau ngafa ke fe’ofa’aki, nofoma’u he ‘ofa, pea ‘oua na’a faiange kuo tau hiki mei ai, he ko ia ‘oku tu’u ai ‘etau lelei.
Tau ako pē ke ‘ofa kae’oua kuo tau poto he ‘ofa!
Lotu: ‘Otua ‘o e ‘ofa, mālō ho’o kei ‘ofeina ‘a e fa’ahinga loto tāngia ko kimautolu. ‘Oku mau vete atu ‘emau fa’a hiki mei ho’o ‘ofa, pea tupu ai ‘emau fefusiaki. Ka ‘oku mau tukupā ke ako ke poto he nofoma’u ho’o ‘ofa, pea ako ke poto he fe’ofa’aki, he ko e taau ia ‘o e kakai ‘oku ‘ofa’i ‘e he ‘Afiona. O’i homau loto ke ili ai ‘a e ‘ofa ‘oku tolonga ‘o hangē ko e ‘ofa’i kimautolu ‘e he’emau ngaahi fa’ē. ‘Oku mau hūfia atu ‘a e ngaahi fa’ē kotoa pē ke nau ma’u kelesi ai pē mo tapuaki mei he ‘Afiona, ‘i he taimi ni ‘o lauikuonga. ‘Emeni.
3 years ago | [YT] | 3
View 1 reply
Nanelovey Narrow Liu
Uike Tapu 8 – Sāpate Toetu’u: “Kaungā ikuna...” (Sione 20:1-18)
“Kuo Toetu’u ‘a e ‘Eiki, Kuo Toetu’u Mo’oni!”
Talu mei he kalusefai ‘o Sīsū mo e tō e po’uli ki he kau ako mo e kau muimui. Ko honau loto ne kapa ‘e he puputu’u, tala’a, manavahē mo e tu’atamaki (hangē ne u lea ki ai ‘aneafi). Kuo te’eki ke nau ma’u ha mohe lelei he tala’ehai ‘oku mahino honau iku’anga ‘o ka ‘ilo ‘a e potu ‘oku nau ‘i ai. Ko e tūkunga kaupō’uli pehē kuo ofongi kitautolu ki ai ‘e he talanoa ‘oku fai ‘e Sione (20:1-18).
Ko e ‘aho hangē ko e ‘aho ni (‘uluaki ‘aho ‘o e uike), kuo mafoa ‘a e ata, pea te’eki ke hopo ‘a e la’ā. Ka ne uhu tokotaha atu ha fefine, ko Mele mei Makitala, ke fakakakato ‘a e fatongia ki he sino ‘o e pekia ne ‘ikai lava koe’uhi ko e vave ‘a e Sāpate faka-Siu. Na’a ne lave’i pe kuo le’ohi ‘a e fonua loto ‘e he kau sōtia Loma, pea kuo sila’i malu, ka na’a ne uhu pe. Na’e ‘ikai ke ne fakapapau’i ‘a e me’a ‘e hoko ki ai, ka na’a ne uhu pe. Na’a ne uhu atu ‘o fehangahangai mo e mo’oni: kuo “to’o ‘a e maka mei he fonualoto” pea ko ‘ene mahalo, hangē ko ia na’a ne fakahā kia Pita mo e ako ne ‘ofa ai ‘a Sīsū, kuo kaiha’asi ‘e ha ni’ihi ‘a e sino ‘o e ‘Eiki!
Ko e fakamatala ‘a Sione, na’a nau fakavave kotoa ki he fonualoto; na’a nau fakamo’oni kotoa ki he ava ‘a e fonualoto.
Ka na’a mo ia, na’e ‘ikai ke nau makupusi ‘a e mo’oni kuo toetu’u ‘a e ‘Eiki. Ko ia ne foki ta’emahino ‘a e ongo ako tangata, kae nofo atu ‘a Mele mei Makitala ke vakai pe ko e hā kuo hoko.
Lolotonga ‘ene talafili mo tangi, kuo ofongi ia ‘e he ongo ‘angelo ne ‘i he fonua loto: ‘E fefine ko e ha ‘oku ke tangi ai? Ko e fehu’i tatau mo ia ne fai ‘e Sīsū kia Mele (v.15) pea ne tānaki atu: Ko hai ‘oku ke kumi ki ai? ‘I he mahino kia Sīsū ‘oku te’eki lave’i ‘e Mele ‘a e me’a kuo hoko, na’a ne ui hono hingoa, pea ‘ā ai e fofonga ‘o Mele ‘o ‘ilo ko Sīsū ia kuo ne mamata ki ai: Pea ‘alu ‘a Mele mei Makitala, ‘o ne tala ki he kau ako, ‘o pehē: Kuo u mamata ki he ‘Eiki.
Ko e konga lahi ‘o e talanoa ki he Toetu’u, ‘i he Tohitapu mo e tukufakaholo ‘o e Lotu Faka-Kalisitiane, ‘oku fakama’unga ki he kau tangata mo ‘enau lau kia Sīsū. ‘Oku ou fakaafe’i kotoa kimoutolu ke tau hiki ‘o vakai mei ha potu kehe, pea tokanga ki ha taha kehe. Te u tokanga heni kia Mele mei Makitala he ‘uhinga ‘e ua: ‘uluaki, ke faka’ilonga’i ‘a e fatongia mahu’inga na’a ne fakahoko ‘i he ngāue, pekia mo e toetu’u ‘a Sīsū, pea ko hono ua, ke fakatonutonu e ma’uhala ‘o kau kiate ia.
Ko Mele mei Makitala ko e taha ia ‘o e kau fefine ne nau muimui kia Sīsū. Ko Makitala ko e kolo kaungā’api ia ‘o Kāpaneume ki he fakahihifo ‘o e Tahi Kaleli. Pea ‘oku mahino ne kau ‘a Mele he ni’ihi ne fuofua muimui kia Sīsū koe’uhi ne fakahoko e konga lahi taha e ngāue ‘a Sīsū ‘i Kapaneume mo e ngaahi kolo kaungāʻapi.
Mei he ngaahi fekumi kuo fakahoko ‘o kau kia Mele mei Makitala ‘oku mahino mei ai ‘a e ngaahi me’a ko eni:
· Na’e fakamo’ui ia ‘e Sīsū mei he fokoutua na’a ne mo’ua ai, ka ‘oku ‘ikai ko e fefine fe’auaki ia na’a ne foa’i ‘a e hina lolo ‘o tākai ‘aki ‘a Sīsū. Ko hono fakakāinga ‘o e ongo Mele ko eni ne tu’unga ia he ma’u hala ‘a e kau lau Tohitapu ‘o ‘Iulope he Kuonga Lotoloto, fakataha ia mo e feinga ‘a e kau ma’u mafai ‘o e siasi ke holoki e tu’unga ‘o Mele mei Makitala, kae’uma’ā ‘a e kau fefine kehe (hangē ko Soana) ne kaungā muimui mo Mele kia Sīsū.
· ‘Oku mahu’inga ke tau ‘ilo, na’e ‘i ai ‘a e ongo kulupu ‘e ua ne muimui kia Sīsū: (i) ko e kau tangata, ‘a ia na’e taki ai ‘a Pita, pea mo e (ii) kau fefine, ‘a ia ne taki ai ‘a Mele mei Makitala. Ko e taha ia he ‘uhinga ‘oku na fakatou hā ai he talanoa ‘o e Toetu’u.
· Ko Mele mei Makitala ko e fefine ia ne ‘i ai ‘a ‘ene me’a na’e ma’u. Pea koe’uhi ko hono fakamo’ui ia ‘e Sīsū, na’a ne tokoni’i faka-pa’anga mo faka-me’atokoni ‘a Sīsū mo ‘ene kau ako lolotonga e ngāue ‘a Sīsū ‘i Kapaneume mo e ngaahi ‘otukolo ‘o Kāleli.
· Ne kau fakataha ‘a Mele mo e kau tisaipale fefine ‘a Sīsū he fakamo’oni ki he ngaahi konga mahu’inga taha ‘o e mo’ui ‘a Sīsū:
o Ko e kotoa e ngāue ‘a Sīsū ‘i Kaleli mo Siutea, na’a nau ‘i ai.
o ‘I hono kalusefai, na’a nau ‘i ai
o ‘I he’ene pekia, na’a nau ‘i ai
o ‘I hono telio, na’a nau ‘i ai
‘I he ‘aho ni, ‘i he Toetu’u, ko Mele ai pē na’a ne fuofua fakamo’oni ki he Toetu’u ‘a e ‘Eiki he kuo ne mamata kiate ia. Ka ko e hā hono mahu’inga makehe? Kia kitautolu ‘i hotau kuonga, ‘oku ‘ikai fakaofo ke fakamo’oni ha fefine ki ha me’a kuo hoko. Ka ‘i he kuonga ‘o Sīsū, ko e liukava lahi ia. Ko ha fakamo’oni ‘a ha fefine na’e ‘ikai hano pāuni ‘o’ona. Pea kapau ko ha hopo, ‘e mamafa ange ‘a e lau ‘a ha tangata he fakamo’oni ‘a ha fefine.
‘I he mahino ko ia, na’e ‘ikai faingofua ki he kau tangata ne muimui kia Sīsū, tautefito kia Pita, ke tali ‘a e talanoa ‘a Mele mei Makitala. Na’a na tu’u atu mo e ako ‘ofa’anga ‘o Sīsū ke vakai pe ko e mo’oni ‘a Mele pe ‘ikai. Na’a na a’u ki ai ‘o ‘ilo ta ko e mo’oni kuo puli e sino ‘oe ‘Eiki, pea na foki leva. Ka ko Mele pē na’a ne nofo atu ‘o felongoaki mo e ‘Eiki Toetu’u, pea ne fuofua talaki ‘a e mo’oni ko ia ki he kau ako: “Kuo u mamata kiate ia.”
Ko e mo’oni ‘o e Toetu’u ‘oku ‘ikai faka’ilo ia ‘o tu’unga hotau tu’unga pe mafai. Ka ‘oku tatala ia ki he taha ‘oku ne mateuteu ke tali ia.
Ko e mo’oni ‘o e Toetu’u ‘oku hiki mo’ui, hangē ko ia kuo hoko kia Mele he ‘aho ni. ‘I he’ene felongoaki mo Sīsū Toetu’u ‘oku hakeaki’i ai ia mei hono fakamo’ulaloa ‘e he sosaieti ke mahino ‘oku ‘i ai ‘a hono mahu’inga he ‘ao ‘o e ‘Otua.
Ko e talanoa ‘o e Toetu’u ko e mafu-tefua ia (pe uho) ‘o e lotu faka-Kalisitiane. Ko ia ‘a e makatu’unga ‘oku langa ai ‘a e tui, pea ko ia ‘a e taumu’a ‘oku fai ki ai ‘a e fakama’ungamo e ‘amanaki. Ko e tui faka-Kalisitiane ‘oku fai ki he ‘Otua ‘oku mo’ui, talaki ‘a e fekau ‘o e mo’ui, pea ‘amanaki ki he tapuaki ‘o e mo’ui, ‘o ‘ikai ko e mate.
Ko e mālie ia ‘o e ikuna ‘oku tau ma’alali, ko e ‘i ai ‘a e ‘amanaki kuo to e fakatoka ki he mo’ui ta’engata. Ko e tapuaki ia na’e mole, ka kuo to e foaki mai. Ko e faingamalie na’a tau li’aki, ka kuo to e fakatau mai ‘e he ‘Eiki ‘aki ‘ene mo’ui ‘o ne ‘ofa’aki mai. Ko hota ngafa tu’ukimu’a ke tali mo kumuni ‘a e faingamalie fungani kuo ta to e ‘inasi ai.
‘Oku fanguna kitautolu ‘e he Toetu’u ke tui ki he mo’oni: ‘oku ‘ikai ko mate ‘a e aofangatuku ‘o ‘etau pilikimi, ka ko e mo’ui ta’engata. ‘I he’etau kau mo Kalaisi, ‘oku tau lave ai ‘i he tapuaki ke toetu’u fakataha mo Kalaisi ki hono langilangi. Tauange ‘e hoko ‘etau feohi mo Kalaisi ko e tu’unga ke langa mo tu’u kaukaua ai ‘etau tui: Kuo Toetu’u ‘a e ‘Eiki, Kuo Toetu’u Mo’oni!
Lotu: ‘E mate kofa’ā ho huhu? Ko e fehu’i fielahi ia ‘oku ma’upu mei homau loto, ‘Eiki, ‘i he ‘aho fakakoloa ko eni. Fakafeta’i ko e ‘ikai te ke tuku ke siva ‘emau ‘amanaki. Fakafeta’i ‘i he ikuna kafakafa kuo ke fai ke kilala ‘emau tui vaivai ni. ‘I ho’o ikuna, ‘oku mau kaungā ikuna ai. ‘I ho’o toetu’u, ‘oku mau kaungā toetu’u ai ki he mo’ui. Fakamolemole kapau na’e kamata ke mau foki mei he ‘Afiona. Fakamolemole ‘o kapau ne kamata ke mau fakafisinga ‘emau kau mo koe. He ‘e kamata mei he ‘aho ni ‘o fai atu, te mau talaki ho’o ‘ofa, ho’o ikuna, ‘io, ‘a e mo’ui kuo ke tokonaki ma’a kimautolu mei he malumalu ‘o e mate. O’i ke mau to’a, pea fai ai pe homau fakaivia, koe’uhi ke mau tōkaki ‘a e ‘amanaki mo’ui ‘i he ‘ātakai kotoa pē ‘oku tokamalumu ai ‘a e mate, pea fai ai ‘emau fakamo’oni: “Kuo toetu’u ‘a e ‘Eiki, kuo toetu’u mo’oni, haleluia!” ‘Emeni.
3 years ago | [YT] | 6
View 0 replies
Nanelovey Narrow Liu
Uike Tapu 7 – Tokonaki Tapu: “Kaungā tuiaki...” (Mātiu 27:62-66; Filipai 3:12-16)
Kuo tō e pulonga.
Hili e kalusefai, pea mahino kuo pekia mo’oni ‘a Sīsū, ne telio ia ‘i ha fonualoto, pea fakatatau ki he ngaahi kosipeli, na’e le’ohi malu ia ‘e he kau sōtia ‘i he ‘aho Tokonaki kakato, ‘a ia ko e Sāpate faka-Siu ia. ‘I he’ene a’u ki he 6pm (ngata’anga ‘o e Sāpate) ne fakahoko ‘e Nikotimasi ‘a e ouau maheni ki he pekia ‘a ia ko hono tākai ia ‘aki ‘a e ngaahi lolo mo e sipaisi kehekehe. Na’a ne ha’u mo e lolo pāuni ‘e 75 ne ngaohi mei he mula mo e ‘aloe. Hili ia ne nau kofukofu ‘a e sino ‘o e ‘Eiki ‘i ha ngaahi tupenu līneni lōloa (Sione 19:39-40).
Ko Nikotimasi, hangē ko Siosifa ‘Alimatea, ko e mēmipa ia ‘o e falealea Siu pe ko e Sanitalini—ko e fakataha’anga ia na’a nau tautea mate ‘a e ‘Eiki. Ko e ongo muimui kinaua ‘o e ‘Eiki ka na’e fai fakapulipuli. Na’a na manavahē ke ‘ilo ‘ena tui kia Sīsū koe’uhi ko hona tu’unga he nofo ‘a ha’a Siu. Kaekehe, na’e fakatou uesia lahi kinaua ‘e he pekia ‘a Sīsū. Na’e ‘ikai ke na kei tukutoi hangē ko ‘ena fai ‘i he kei mo’ui mo ngāue ‘a Sīsū, ka na’a na lotolahi ‘o tu’u mai he ‘aho ‘o e kalusefai ‘i he ‘ao ‘o e kau ma’u mafai Loma mo e kau taki ‘o e kāinga Siu ke fakapapau’i ‘oku ‘oange ki he ‘Eiki ‘a e langilangi ‘oku tuha mo ia, ko e Mīsaia ‘a e ‘Otua. Mahalo ‘apē ko e feinga ke to’o e ongo’i halaia, he na’e ‘ikai lava ke na ngāue’aki hona tu’unga mā’olunga ke haofaki ‘a Sīsū.
Ko e me’a ki he kau muimui ‘o Sīsū kuo nau lolotu. He kuo mole ‘a e taha na’e fai honau tataki mo fakamā’opo’opo. Mo’oni, ne taa’i e tauhi pea movete ‘a e tākanga. Ko honau tokolahi, kuo nau tātāpuni fale, kei lēlea honau loto, ‘ikai ‘ilo pe ko e hā ke fai. Hangē ko kitautolu ‘oku nofo fale ke malu’i ‘etau mo’ui mei he vailasi kolona (COVID-19), ne pehē ‘enau tāpuni fale. Ka ko kinautolu ni, ne fai ko e ilifia ki he kāinga Siu mo e kau taki Loma.
Mahino ne kei tālafili ‘a Pita koe’uhi ko ‘ene fakafisinga ‘a Sīsū. Tautefito ki he taimi ne fiema’u lahi taha ai ‘a e tokoni mo e poupou. He’ikai foki fai ha lau ki he fa’ē tonu ‘a Sīsū, ‘a si’i Mele, mo hono kāinga ofi, ‘oku pau na’a nau tengihia e foha kuo mole. Ko e vakai atu ki he kaha’u na’e ‘ao’aofia ‘o ‘ikai hā ha me’a.
‘Oku ‘iloa tukufakaholo e ‘aho ni ko e Tokonaki Tapu, koe’uhi ‘oku kei toka ‘a e ‘Eiki ‘i fonua loto. Ka ‘e ‘ikai hala ke tau lea ki ai ko e Tokonaki Puputu’u pe Tokonaki Tu’atamaki—he ko hai ‘e kei ma’u hono loto he’ene mamata ki ha tautea fulikivanu ange fau, hangē ko e kalusefai? Ko hai ne ‘amanaki ‘e ‘i ai ha toetu’u neongo e muimui holo ‘ia Sīsū mo fanongo ki he’ene ngaahi akonaki?
Ko e hā ‘atautolu ‘e fai?
‘Oku ou fietaki ho’omou tokanga heni ki he akonaki ‘a Paula na’a ne fai ma’a e kāinga lotu ‘i Filipai 3:12-16. ‘Oku mahino pē ‘a e afo fiefia ‘oku ne aoniu e tohi ni, pea ‘oku uki foki ‘e Paula ‘a e kāinga ke fiefia ma’u aipē. Ka ‘i heni, ‘oku mālie ‘a e fakakaukau ‘oku ne fokotu’u: ‘a e tala ‘o e tuiaki (diōkō). ‘Oku ala ‘uhinga ‘a e diōkōki hono “tuli fakangā” ha me’a pe ha taha, pe ko e “feinga ke puke ha taha ke ngaohi kovia [persecute].” Ka ‘i heni, ‘oku sio ki he ngafa ‘o e kumi mo huhū ke ma’u pe ‘ilo ha me’a kae’oua pe kuo lava (actively seeking, pursuing, etc.). ‘Oku to e malava ke faka’uhinga ko e “muimui” ki ha taha. Ko e ngaahi fakakaukau ia ‘oku ‘ākitu’a he lea “tuli” heni.
‘Oku tānaki atu ki he tuli ‘a e ngafa ‘e taha: ko e pukenimā pe ha’aki puke! Ko hono lea tefito ko e lambanō pe katalambanō, ‘a ia ‘oku kāinga mo e tuli ka ‘oku ō mo ia ‘a e fakakaukau ‘o e feinga ke ma’u ko ‘ete koloa/’inasi. Pea ko e tafenga ia ‘o e lea ‘a Paula: teu tulikaki atu kae’oua kuo u ma’u ‘a Kalaisi ma’aku, ‘o hangē ko e ma’u au ‘e Kalaisi ma’ana.
‘Oku vaivai e liliu ‘a Molitoni heni, he ‘oku ‘ikai makupusi ‘e he lea “ala” ‘a e fakakaukau ‘o e katalambanō (to make one’s own or to take possession; vakai kia 1 Kolinitō 9:24). ‘E lava ke liliu ‘a e veesi 12 ‘o anga pehe ni: “Mole-ke-mama’o ha’aku taukave kuo u maʻu, pe kuo u kakato; ka ʻoku ou tulikaki ke ma’u ma’aku, ‘o hangē ko hono ma’u kita ‘e Kalaisi ma’ana”[Note: ‘oku ‘ikai ha’aku ma’u pe ko e fou mai e lea “ala” mei fē].
‘Oku to e hoko atu ‘a e veesi 13 mo e fakakaukau tatau: ‘oku ou feinga ke ma’u, ka ‘oku te’eki ke ma’u; ‘i he’ene pehē, ‘oku ai ha fatongia ‘e taha ke fai: ko e kakapa atu (epekteinō)—‘oku ‘ikai tu’unga e kakapa atu ‘i ha ta’eloto ke tali hoto ngata’anga pe koe ‘ikai topono he me’a kuo u ma’u; ka ko ‘ete fakahoko hoto fatongia ‘aki hoto kotoa, pea ‘i he funga ko ia ‘oku ou hohoi ke ope atu kae’oua pē ke tau a’usia ‘a e taumu’a. Ko e epekteinōia—‘oku ‘ikai ke u fiemalie kae’oua pe kuo u a’usia! ‘Oku pehē ‘a e mo’ui ‘oku fai mo Kalaisi. ‘Oku ou tuli, kumi mo kakapa, kae’oua pe kuo ‘a’aku ‘a e tapuaki kuo tokonaki ‘e he ‘Otua ma’aku ‘ia Kalaisi.
Ko ‘eku ma’u leva e tapuaki ko ia, ‘oku taau ke u matu’otu’a fakalaumālie ai. Pea ko e faka’ilonga ‘o kinautolu ‘oku matu’otu’a fakalaumālie, ‘oku nau fakakaukau taha (kāinga e fakama’unga honau ‘atamai) he ‘oku kakato mo ma’uma’uluta ‘enau mo’ui. Ko e fakamanatu: ka kuo tau ma’u, ‘oua na’a tukuange kae pukenimā ki ai!
‘I he’etau kei fakafe’ao ki he ‘Eiki ‘oku ‘i fonualoto, ‘oua na’a tuku ‘etau lotu! ‘Oku ou ‘ofa lahi kiate kimoutolu, pea mo e tauange ke mou ma’u ha ‘aho fakakoloa mo fonu ‘amanaki foki.
Lotu: Fakafeta’i lahi ki he ‘Afiona ‘e ‘Otua he ko koe ia na’a ke fuofua kumi mo tuli mai kiate kimautolu. Ne ke ma’u kimautolu ko e fa’ahinga na’e li’ekina mo ‘aunoa, ka na’a ke ngaohi kimautolu ko e koloa kanokato ‘a e ‘Afiona. Fakamolemole kapau kuo mau fai ke hola mei ho’o ‘Afio, pea mau mo’ui ngalo ‘o ‘ikai ha hounga’ia he to’ukupu ne fai homau tauhi mo fafanga. ‘Oku mau tali homau pole he ‘aho fo’ou ko eni: ke mau tuli atu, kumi atu mo kakapa atu kae’oua pe kuo mau a’usia e mo’ui kuo ke tokonaki ma’a kimautolu. Pea ka kuo mau tō nounou, ‘Eiki fakaa’u mo fakakakato kimautolu. ‘Afio ā ‘iate kimautolu, pea ma’u atu kimautolu ma’au ‘i he taimi ni ‘o lauikuonga. ‘Emeni.
3 years ago | [YT] | 3
View 0 replies
Nanelovey Narrow Liu
Uike Tapu 6 – Falaite: “Kuo lava...Koe’uhi pē ko au!” (Sione 19)
Kuo tau fononga mai mo e ‘Eiki talu mei he Hā’ele Fakatu’i ‘o e Sāpate Paame ‘o fou mai ‘i he Temipale, pea tau hake mo ia ki he Mo’unga ko ‘Olive mo hono tala. ‘Aneafi ne ‘ikai puli ‘a e mafatukituki ‘o e me’a ‘oku teu ke hoko, ka na’e pau ke ne fakakakato ia. Me’a fakamāfana ko e fufulu va’e na’a ne fai. ‘Isa, ne u mei kole fakataha mo Pita ke ‘oua na’a ngata pe ‘i hoku va’e.
Ka kuo tau hifo ki Ketisemani, pea ko e toki me’a fakaloloma ko e li’ekina tokotaha ‘a e ‘Eiki ke fai ‘ene fetapa ki he Tamai he kuo ma’umohe ‘a e kau ako. Ne u unga atu mei he mama’o ‘o ‘ilo ‘a hono puke ia ‘aki e fekita ‘a Siutasi, tā ko e fekita pē ‘a e lavaki. Kuo nau ‘ave ia, pea kuo nofo-‘i-lelenga ‘a kinautolu na’e muimui, he kuo taki ia ke fakamaaua. Pea ko e ‘uluaki ia ‘o e ngaahi faingata’a ne hoko he ‘aho ni:
· Fakamaau ‘ia Pailato (Mt 27:1-31, Mk 15:1-20, Lk 23:1-25, Sn 18:28-19:16)
· Kalusefai (Mt 27:32-56, Mk 15:22-41, Lk 23:26-49, Sn 19:16-37)
· Telio (Mt 27:57-61, Mk 15:42-47, Lk 23:50-56, Sn 19:38-42)
‘I hono tolu ‘o e houa (9am), ne fehangahangai ai ‘a Sīsū mo e ngaahi me’a fakamā kehekehe, hangē ko e ngaahi tukuaki loi ne fai ‘o kau kiate ia, ko hono fakahalaia’i, manuki’i, kae’uma’ā hono tā ia ‘e he kau sōtia Loma. ‘Ikai ia ko ia pe, ka ne fakahoko mo e ngaahi hopo ne ‘ikai fakalao, pea ne tautea mate ai ia pea ke fai ‘i he founga fakamā taha ko e kalusefai.
Kimu’a ‘i hono kalusefai ne mu’aki taukae’i mo ‘anuhia ia ‘e he kau sōtia, pea nau fakamonuka hono langi ‘aki ‘a e kalauni ne ngaohi mei he ‘akau talatala. Hili ia na’a ne fua mo’ona hono kolosi ki Kalevale, ‘a ia ne hoko atu ai hono ngaohi kovia ‘e he kau sōtia lolotonga ‘enau tutuki ia ki he kolosi.
Mei he kolosi na’e me’a ‘aki ‘e he ‘Eiki ha ngaahi lea tuku ‘e 7. Ko e ‘uluaki, “’E Tamai, ke ke fakamolemole ‘akinautolu ni, he ‘oku ‘ikai ke nau ‘ilo ‘a e me’a ‘oku nau fai”(Luke 23:34). Ko ‘ene mānava faka’osi, “’E Tamai, ‘oku momoi atu hoku laumālie ki ho ‘aofito’ukupu na” (Luke 23:46). ‘I he hokosia ‘a hono hiva ‘o e houa (3pm), na’a ne mānava faka’osi pea ne pekia.
Fakafuofua ki he 6pm nai ‘o e ‘aho ni, ne fakahā’ele hifo ‘e Nikotimasi mo Siosifa ‘Alematea ‘a e sino ‘o e ‘Eiki mei he kolosi pea na telio ia ‘i ha fonua loto fo’ou ne te’eki ke ngāue’aki.
‘Oku ‘i ai ‘a e ngaahi fofonga kehekehe ‘e lava ke tau lau ‘aki ‘a e talanoa mālie ‘oku fai ‘e Sione 19, pea ‘oku ou fakaafe’i kimoutolu ke tau ‘ahi’ahi lau e talanoa ‘aki ‘a e ngaahi fofonga ko ia, pea kumi mei ai ha tali ki he ngaahi fifili ‘oku tau nofo mo ia ‘i he ‘aho ni:
‘Uluaki, ko e fofonga ‘o Siutasi. Ko Siutasi ko e akonga pē ia ‘e taha he 12 ne ‘ikai ui ka ne muimui pē. ‘Oku mahino mei he talanoa na’a ne muimui ko e lama faingamālie. Ko e kotoa e ngaahi akonaki, malanga mo e ngāue ne fakahoko ‘e he ‘Eiki na’e ‘ikai ha’ane ‘aonga ki he tangata ko eni. Ngali ko e fehu’i ne fai’aki e muimui – ko e hā e koloa fakamatelie te u ma’u mei he tokotaha ko eni. ‘I he’ene ‘ilo ‘oku fiema’u ‘e he kau ma’u mafai ‘a Sīsū, na’a ne lau ia ko e matapā ke ma’u ai ‘a e me’a na’a ne kumi – ko ia na’a ne fakatau ma’ama’a ‘a e mo’ui ‘a Sīsū. Ko e fakakaukau ia ‘e taha ‘o e lavaki (pea ne u lea ki ai ‘aneafi), ko ‘ete fakatau ma’ama’a e mo’ui ‘a e taha ‘oku te feohi mo ia pea falala mai kiate kita ke ma’u ai ha’ate tupu. Ko e tala faka-Siutasi ia ki he lotu mo e mo’ui – ‘oku ‘ikai ha faingamalie ai ma’a ha taha kehe, ngata pē ‘i hoku kita. ‘Oku siokita pehē nai ho’o lotu mo e mo’ui?
Ua, ko e fofonga ‘o Pita. Ko e akonga ta’ofi ngata’a eni mo fīta’a ne ui ‘e he ‘Eiki. ‘I he ngoue Ketisemani, ne hangē ha laione ‘ene ‘ohofi ‘a Malekusi ‘o tu’usi hono telinga; na’e ‘ikai ha’ane teki ki he kau sōtia ne omi ke puke ‘a Sīsū. ‘I he me’a kotoa, ko Pita ne taaimu’a mo kaimu’a – ‘i tahi ko ia ne mu’a ke lue he fukahi vai neongo na’a ne ngoto ai. ‘I he hala ki Sesalia Filipai, ko Pita ne taaimu’a he tali ‘o e fehu’i faka-Misaia. Ka ko e ngaahi taimi ‘alomālie ia. ‘I he talanoa ‘o e ‘aho ni ‘oku kehe ‘a hono nāunau he kuo tō e loa. Lolotonga hono fakamaau’i ‘o Sīsū ‘e he taula’eiki lahi, ne unga holo ‘a Pita he fu’u kakai. ‘I hono ‘ilo ia ko e ākonga ‘a Sīsū – ne kalo mamahi ‘a Pita ‘oku ‘ikai ha’ane momo’i ‘ilo ‘a e ‘Eiki. Ko e vakai faka-Pita ki he feohi mo Sīsū – ko e me’a ke fai ‘i he ‘alomālie; ka faiange kuo tō ha ‘alotāmaki, pea taki taha kumi ‘ene mo’ui. Ko e taha lotu tali ‘alomālie nai koe?
Tolu, ko e fofonga ‘o Pailato. Ko e kōvana ‘a Sisa mo e ‘emipaea Loma. Ko e mafai lahi na’e ‘iate ia. Pea ka ne tu’utu’uni ke tukuange ‘a Sīsū he’ikai ha ivi ke ta’ofia. ‘Ikai ia ko ia pe, ka na’a ne ‘ilo ‘oku ‘ikai ha hia ‘a e tangata kuo ‘omi kiate ia. Ka ‘oku mou mea’i, ko e konga mahu’inga ‘o e mo’ui fakapolitikale ‘a e me’a ko e faka’alinga lelei mo e fakahōhōloto ki he kakai. Ko e me’a ia ne fai ‘e Pailato – na’e mahu’inga kiate ia ke tauhi ke lelei hono vā mo e kāinga Siu. Na’e ‘ikai ke ne tu’utu’uni ka na’a ne faka’atā ki he kakai ke nau fili – ‘i he founga faka-temokalati, na’a nau tautea mate ‘a e ‘Eiki. Ko e vakai faka-Pailato – ‘oku pule ki he mo’oni mo e totonu ‘e he tokolahi.
Fā, ko e fofonga ‘o Sīsū. Kia Sīsū ko e me’a kotoa kuo hoko ko e konga ia ‘o ‘ene fakakakato ‘a e ngāue kuo fekau’i mai ai ia ‘e he’ene Tamai. Ko e tala ‘o e ngafa ko ia ko e lī’oa mo e ‘aufuatō. ‘I he Kolosi, ‘oku tau ma’u ai ‘a e tala ‘o e ‘ofa taumama’o ‘a e ‘Otua. Ko e ‘ofa ia ne to’oa ai e punake ‘o e Himi 455. ‘I he’ene nofo ke fakamā’opo’opo ‘a e ngāue ‘a e ‘Otua ‘ia Sīsū, na’a ne ofo ‘i hono tu’unga mo hono taumu’a:
Ko e tu’unga ‘o e ngāue mai ‘a e ‘Otua ‘ia Kalaisi ‘oku taha pe: tu’unga ‘i he ‘ofa!
o Ko e ‘ofa ‘oku makehe he ‘oku ne ue’i ‘a e ‘Otua ke hifo mei hono tu’unga, tuku hono naunau, kae hoko ko e me’a efu
o Ko e ‘ofa ‘oku makehe koe’uhi ‘oku ‘ikai ke ne mamae ha me’a ka ‘oku lī’oa pea fai ke a’u
Ko e taumu’a ‘o e ngāue mai ‘a e ‘Otua ‘ia Kalaisi ‘oku taha pe: koe’uhi pe ko au!
o Na’a ne fili ke hoko ko e tangata koe’uhi pe ko au
o Na’a ne mamahi mo pekia koe’uhi pe ko au!
Ko e laumālie ia ‘oku uho’aki ‘a e veesi faka’osi:
‘Ofa ka ko ha ‘ofa ē
Ho’o ‘ofa kia au
‘Ofa ne ‘ikai mamae
‘Ofa ne fai ke a’u
Koe’uhi pe ko au!
‘I he kolosi ‘oku tau ‘ilo ai ha ‘Otua na’e hifo mai ‘o feohi mo hono kakai, pea feilaulau ‘ene mo’ui ‘a’ana ma’a hono kakai. ‘I he ‘uhinga ko ia ‘oku ‘ikai uki kitautolu ke tau mate ma’a e ‘Otua, neongo ko e fakamo’oni taupotu taha ia kuo fou ai ‘a e kau Kalisitiane tokolahi, ka ke tau ‘unu’unu atu ‘o ma’u mo’ui mei he ‘Otua ne pekia ma’au pea mo au. Ko e taha kuo ta’imalie ‘i he ‘ofa ‘a e ‘Otua ‘oku ne muimui ki he hala kuo tā ‘e Kalaisi, ‘o fua hono kolosi koe’uhi pe ko e fungani ‘o e mo’ui!
Lotu: ‘Oku hau’alofa’ia ho’omoutolu ni loto ‘i he ‘ofa afeitaulalo mo lakunoa ‘a e ‘Afiona, pea lave ai ‘akimautolu tu’a mo vaivai. ‘Oku momofi e ‘aho ko eni pea kehe hono anga, he ‘oku fungani hake ‘a hono feilaulau. ‘Oku mau kole fakamolemole na’a kuo mau lavaki’i ‘a e ‘Afiona pe fakafisinga’i koe’uhi ko ‘emau kumi faingamālie mo manavasi’i. ‘Eiki, tuku ke mau hūfanga he kelesi lahi fau ‘o e ‘aho ko eni, pea mo e ‘ofa ‘ikai mamae kuo fai ‘e ho ‘alo, koe’uhi pē ko kimautolu. ‘Oku mau tukupā ke fua homau ngaahi kolosi, pea muimui atu he hala kuo ne tofa ma’a kimautolu. ‘Ia Sīsū Kalaisi, ‘emeni.
3 years ago | [YT] | 4
View 0 replies
Nanelovey Narrow Liu
Uike Tapu 5 – Tu’apulelulu: “Taau mo hono sevāniti...” (Mātiu 26)
‘I he ‘aho ko hono nima ko eni ‘o e Uike Tapu, ‘oku ou talitali aipē kimoutolu, pea mo fakamālō atu ‘i ho’omou kei kau fakataha mo au mo hoku fāmili ‘i hono muimui’i e mo’ui mo e ngāue ‘a Sīsū. Ko e ‘aho ni ‘oku makehe ‘a hono mahu’inga, he ko e teu ia e fononga faka’osi ‘a Sīsū mei Pētani ki Selusalema kimu’a ‘i hono kalusefai.
Ko e hokohoko ‘o e ngaahi me’a ne hoko he ‘aho ni ne anga pehe ni:
· ‘Ohomohe Faka’osi ‘a e ‘Eiki (Mt 26:17-35, Mk 14:12-31, Lk 22:7-38, Sn 13-17)
· Lotu ‘i he Ngoue ko Ketisemani (Mt 26:36-46, Mk 14:32-42, Lk 22:39-46)
· Lavaki’i ‘o Sīsū ‘e Siutasi mo hono puke ‘e he kau ma’u mafai (Mt 26:47-56, Mk 14:43-52, Lk 22:47-53, Sn 18:1-14)
· Fakamaau ‘o Sīsu ‘e he kau ma’u mafai (Mt 26:57-75, Mk 14:53-72, Lk 22:54-71, Sn 18:15-27)
‘I he pongipongi hake ‘o e ‘aho ni, ne fekau’i atu ‘e Sīsū ‘a Pita mo Sione ke na ō ki Selusalema ‘o teuteu e Loki ‘i ‘Olunga, koe’uhi ke nau fakataha ki ai ‘o fakahoko ‘a e kātoanga Pāsova. Pea ‘oku mou mea’i ‘a e talanoa. ‘I he efiafi hifo, hili e tō ‘a e la’ā, ne mo’utāfu’ua ‘a e kau ako hili ‘enau tākoto atu he Loki ‘i Olunga ke ma’u ‘a e me’atokoni ‘o e Pāsova, ne to’o ‘e Sīsū ‘a e poulu vai mo e taueli, pea ne fufulu taautaha e va’e ‘o e kau ako.
Tokanga’i ange ko e fufulu ‘o e va’e na’e ‘ikai ko ha ngafa fo’ou ia ne fokotu’u. Ko e konga mahu’inga ia ‘o e anga fakafonua ‘o e kakai ‘i he māmani ‘o e ‘aho ko ia talu mei mu’a. Ko e ngafa ‘o e taha ‘oku ‘o’ona ‘a e ‘api, pe fai ‘a e fakaafe, ke ne teuteu ha vai ke fufulu ai e va’e ‘o e kau ‘a’ahi mai ki hono fale, pea ‘ikai ko ia pē, ka ke fekau mo ha taha ‘o ‘ene kau tamaio’eiki ke ne fufulu e va’e ‘o e kau fakaafe. ‘Oku tau ma’u eni ‘i he ngaahi talanoa he Fuakava Motu’a (Sen 18:4; 19:2; 24:32; 43:24; 1 Sam 25:41), pea mo e ngaahi lekooti faka-hisitōlia kehe. Ko e kau tauhi ‘api ‘e ni’ihi na’a nau fakahū mai ‘a e ‘a’ahi, punou mo fekita mo ia, pea ‘oange ‘a e vai ke ne fufulu pe ‘e ia hono va’e.
‘Oku nofo e mahu’inga ‘o e ngāue ‘ikai ‘i he ngāue fufulu pē ka ko e vai ‘oku foaki—he ko e vai ko e koloa hā mo lofia ia mo mahu’inga fau ‘i he ngaahi potu pakukā hangē ko Pālesitaine. ‘Oku ‘ikai ma’u ngofua, pea ‘ikai ‘ave noa’ia, ngata pē ‘i ho’ota tonu.
Ko hono makehe hono fai ‘e Sīsū ‘a e fufulu va’e he ‘oku ‘ikai anga maheni ke fakahoko e ngāue ‘e he taha ‘oku mā’olunga kia kinautolu ‘oku ma’ulalo, ‘e he faiako ki he’ene kau ako, ka ko ia ai pē ‘a e sipinga kuo tā ma’a kitautolu heni ‘e he ‘Eiki: ko ia ‘oku ne fie hoko ko e lahi, ke ne matu’aki hoko ko e sevāniti; ko ia ‘oku fie tu’ukimu’a, ke ne faka’aki’akimui. Ko e tala ia mo’ui fakatamaio’eiki!
Ko ia aipē foki ‘a e makatu’unga ki he fekau na’a ne tala: ko e me’a ‘e ‘ilo ai kimoutolu ‘e māmani ko e kau ako ‘a’aku, ke mou fe’ofa’aki. Mālie fau ka ko e ‘āsenita mo’ui ma’a e kakai hangē ko kitautolu kuo ta’imālie he fakaafe ke muimui kia Sīsū: fetamaio’eiki’aki mo fe’ofa’aki! Ka tau ka lava e fekau faingofua mo hangatonu ko ia, ‘e mole mo ia e kinoha’a kotoa pē mei he’etau mo’ui mo ‘etau ngāue.
‘Oku tauhi tukufakaholo ‘e he ngaahi siasi lahi e fufulu va’e he ‘aho Tu’apulelulu. ‘Oku ‘iloa ai e ‘aho ni ko e Tu’apulelulu Fufulu Va’e (Maundy Thursday). Ka ko hono laumālie ke tau fakahoko ha fatongia ‘oku taau mo e sevāniti ‘a e ‘Eiki—pe ko e tufi veve, feime’atokoni, ‘a’ahi ki he kau mahaki’ia mo toulekeleka, pea mo tokangaekina e uitou, paea mo e li’ekina, ko e ‘uhinga ia ‘o e ‘aho ni. Kuo fai ‘e he ‘Eiki hono fufulu e va’e ko e sīpinga, pea ‘oku ‘ikai ui kitautolu ia ke tau hanganaki he fufulu va’e. Mālō pē ia. Ko e me’a ‘oku fiema’u: ke tau mo’ui atu ko e kau sevāniti ‘a e ‘Otua, ‘ofa ki he kakai ‘a e ‘Otua pea fe’ofa’aki ke hoa mo e ‘ofa mai ‘a e ‘Otua. Ko e fa’ahinga pehē na’e ‘uhinga ki ai hono liuanga ‘e Sīsū ‘a e Pāsova Faka-Siu ke hoko ko e ‘Ohomohe ‘a e Kau Tamaio’eiki. ‘I he ‘Ohomohe, fakatatau kia Luke 22:15-16, ne me’a ai ‘a Sīsū:
Kuo u mātu’aki holi ke kai ‘a e Pāsova ko eni fakataha mo kimoutolu ‘i he te’eki ke hoko ‘eku fakamamahi: he ‘oku ou tala atu, ‘E ‘ikai ‘aupito te u to e kai ia, ‘o a’u ki he taimi ‘e fakakakato ai ia ‘i he Pule’anga ‘o e ‘Otua.
‘I heni, ‘oku fakakakato ai ‘e Sīsū ‘a e ‘uhinga ‘o e pāsova ‘aki ‘ene foaki hono sino mo hono ta’ata’a ke maumau’i mo lilingi ke tu’unga ki ai hotau fakatau’atāina mei he angahala mo e mate. “Pea na’a ne to’o ha mā.... (Luke 22:19-20).
Hili ‘a e Pāsova, ko e ngāue faka’osi ‘a e ‘Eiki he Tu’apulelulu ko ‘ene taki hifo e kau ako ki he ngoue ko Ketisemani (‘i he talalo ‘o e Mo’unga ko ‘Olive), ‘a ia ne fai ai ‘ene fetapa ki he Tamai: “oua na’a fai ho’oku loto, kae fai pe ho’ou finangalo!” Ko e hikule’o ia ‘o e tukulolo kuo lau mei ai ‘a hotau fakamo’ui. Ko Ketisemani ne fakahoko ai hono lavaki’i ‘e Siutasi (hangē ko ia ne u lea ki ai ‘aneafi), pea na’e fai mei ai hono taki kia Kaiafasi ke fai hono fakamaaua.
‘I he faingamālie ‘o e ‘aho ni, ‘oku ou fakaafe’i kimoutolu mo homou ngaahi fāmili ke tau fakalaulauloto fakataha ki he mo’ui ‘a e ‘Eiki, kae’uma’ā ‘a e faingata’a ‘oku ne teu ki ai he po’uli hifo ‘o e ‘aho ni. ‘Ikai ia ko ia pē, ka ke fakamanatu kia kitautolu ko hotau tala ē—ko e pole ke muimui ‘ia Sīsū ‘oku ‘ikai ko ha kaime’akai ki ha matātahi pe ko e “kai, inu mo nekeneka”, ka ko e molomolomuiva’e ‘i he hala ‘oku hangatāmaki fau, fou ‘i he mamahi, pea ‘e iku ki he kolosi. Ka ko e hala ai pē ia. ‘Oku ‘ilo e taha ‘oku muimui mo’oni ‘i he’ene lototō, ‘ofa, tukulolo mo e mateaki. ‘Io, ‘o taau mo hono sevāniti.
Ngāngāue atu, hanga ‘o fai
‘A e finangalo he Tamai
Hala ne fou ai hotau ‘Eiki
Taau mo hono sevāniti!
Lotu: ‘Eiki, neongo ko e hā, pule ‘a’au ‘oku fu’u e’a, teu ‘ahi’ahi ke talia, ke u fai ho finangalo ia. Ka pule mai ke u tuenoa, masiva he me’a manako, te u ‘ahi’ahi ke talia, ke fai ho finangalo ia. Ka to’o ‘a ‘eku ‘amanaki, tapu ‘a e me’a ne u fiefai, te u ‘ahi’ahi ke talia, ke fai ho finangalo ia. Ka pule ke u mahaki’ia, faka’ausino ke pekia, te u ‘ahi’ahi ke talia, ke fai ho finangalo ia. ‘Eiki, liliu ‘a hoku loto, ke u tui ai pe ki ho poto, kae faingofua pe ke u talia, ke fai ho finangalo ia. ‘Emeni.
3 years ago | [YT] | 0
View 0 replies
Load more